Wnioskowanie o umorzenie długu składkowego przez członka rodziny dłużnika

Przedsiębiorca prowadzący jednoosobowo działalność gospodarczą zmarł, pozostawiając nieopłacone należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. ZUS wydał decyzję o odpowiedzialności syna za zobowiązania zmarłego.

1) Czy może on ubiegać się w ZUS o umorzenie zaległości, jeśli obecnie pozostaje bez pracy?

TAK. Syn zmarłego przedsiębiorcy może złożyć w ZUS wniosek o umorzenie zobowiązań po zmarłym ojcu. Musi jednak pamiętać, aby do wniosku dołączyć wyczerpujące informacje, stanowiące zarazem uzasadnienie tego, że nie jest w stanie uregulować zadłużenia.

Co do zasady, należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne mogą być umarzane przez ZUS tylko w razie ich całkowitej nieściągalności (art. 28 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). W uzasadnionych okolicznościach należności te, w przypadku ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia, mogą być umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Szczegółowe zasady umarzania tych należności określa rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (Dz. U. z 2003 r. nr 141, poz. 1365). Przepisy tego rozporządzenia stosuje się także do następcy prawnego płatnika składek, któremu ZUS wydał decyzję o zakresie odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu składek. Zgodnie z § 3 ust. 1 rozporządzenia, ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany (tu syn, któremu ZUS wydał decyzję o zakresie odpowiedzialności za zobowiązania zmarłego ojca) wykaże, że ze względu na stan majątkowy czy sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

• gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych,
   
• poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności,
   
• przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

Jeśli więc zobowiązany, w sposób rzetelny udokumentuje, że nie jest w stanie, choćby częściowo, spłacać zadłużenia (np. dołączy do wniosku zaświadczenie o korzystaniu z różnych form pomocy społecznej, zaświadczenie z urzędu pracy o statusie osoby bezrobotnej, wszelkie inne dokumenty potwierdzające trudną sytuację finansową), może ubiegać się o umorzenie zaległości wobec ZUS.

Formularz wniosku o umorzenie należności z tytułu składek dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl.

2) Czy jeśli zobowiązany wykaże istnienie okoliczności uzasadniających umorzenie zaległości, to ZUS będzie miał obowiązek umorzenia długu?

NIE. Decyzja ZUS w przedmiocie umorzenia należności z tytułu składek ma charakter uznaniowy, a nie obligatoryjny. Nawet w sytuacji, gdy występują okoliczności uzasadniające, że ważny interes osoby zobowiązanej do ich opłacenia przemawia za ich umorzeniem, ZUS może odmówić wnioskodawcy udzielenia tej ulgi. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 26 sierpnia 2014 r., sygn. akt I SA/Rz 550/14, orzekł, że: "Rozstrzygnięcie co do umorzenia ma charakter uznaniowy. Oznacza to, iż nawet zaistnienie przesłanek uzasadniających umorzenie nie zobowiązuje organu do zastosowania wnioskowanej ulgi i daje jedynie potencjalną możliwość umorzenia należności. Prawo wyboru rozstrzygnięcia przysługuje organowi, który może, ale nie musi umorzyć należności".

Uznaniowość ZUS w powyższym zakresie musi wynikać jednak z rzetelnej analizy okoliczności danej sprawy i zostać poparta odpowiednim uzasadnieniem.

Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 20 stycznia 2015 r., sygn. akt II GSK 2222/13, wyjaśnił, iż: "(...) Organ przy wydawaniu decyzji o umorzeniu składek jest zobowiązany do rzetelnej i wnikliwej analizy wszelkich okoliczności sprawy w celu stwierdzenia, czy zostały spełnione przesłanki określone w § 3 ust. 1 rozporządzenia (...) w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (...). Przeprowadzona w ten sposób analiza stanu faktycznego stanowi podstawę do wydania decyzji o charakterze uznaniowym". Także z wyroku NSA z dnia 20 stycznia 2015 r., sygn. akt II GSK 2183/13, wynika, że: "(...) Uznanie administracyjne nie oznacza dowolności działania organu administracji, a załatwienie sprawy zgodnie z wnioskiem strony nie stanowi aktu łaski. Organ może odmówić umorzenia należności ZUS nawet w razie zaistnienia przesłanek wymienionych w § 3 ust. 1 rozporządzenia (...) w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (...), jednak rozstrzygnięcie wymaga wykazania w uzasadnieniu decyzji, dlaczego mimo istnienia szczególnych (...), a także niezawinionych przez stronę okoliczności powstania zadłużenia, pozytywne rozpatrzenie wniosku nie jest możliwe".

3) Czy od decyzji ZUS odmawiającej umorzenia składek można złożyć odwołanie do sądu?

Od decyzji w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, na podstawie art. 83 ust. 4 i 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, stronie przysługuje prawo do wniesienia, w terminie 14 dni od dnia otrzymania decyzji, wniosku do Prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Po rozpatrzeniu wniosku Prezes ZUS podejmuje ponownie decyzję, w której albo utrzymuje w mocy poprzednią decyzję, albo ją uchyla i zmienia. Jeśli po ponownym rozpatrzeniu sprawy przez Prezesa ZUS osoba wnioskująca nie jest usatysfakcjonowana z treści decyzji, może wnieść za pośrednictwem oddziału ZUS skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego, na którego obszarze właściwości strona skarżąca zamieszkuje lub ma siedzibę. Termin na wniesienie skargi to 30 dni od dnia otrzymania decyzji ZUS w sprawie o umorzenie należności z tytułu składek.