Regulacje ogólne

Niedziele i święta są dniami wolnymi od pracy. Wykaz świąt zawiera ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 90). Pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie pracy w niedziele i święta tylko w sytuacjach określonych przepisami prawa.

Stosownie do art. 151¹⁰ K.p. praca w niedziele i święta jest dozwolona:

• w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
   
• w ruchu ciągłym,
   
• przy pracy zmianowej,
   
• przy niezbędnych remontach,
   
• w transporcie i w komunikacji,
   
• w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,
   
• przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
   
•  w rolnictwie i hodowli,
   
• przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
   
• zakładach świadczących usługi dla ludności,
   
• gastronomii,
   
• zakładach hotelarskich,
   
• jednostkach gospodarki komunalnej,
   
• zakładach leczniczych podmiotów leczniczych i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
   
• jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
   
• zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,
   
• w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta,
   
• przy wykonywaniu prac:
   
• polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni, o których mowa w art. 151⁹ § 1 K.p., są u niego dniami pracy,
   
• zapewniających możliwość świadczenia usług, o których mowa w poprzednim wypunktowaniu.

Zdaniem większości ekspertów praca w niedziele i święta nie może zostać zarządzona z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy.

Problematykę kompensaty za pracę w niedziele i święta reguluje art. 151¹¹ K.p. Pracownikowi wykonującemu dozwoloną pracę w niedziele i święta w przypadkach omówionych wyżej, za wyjątkiem pracownika zatrudnionego w systemie pracy weekendowej, należy zapewnić inny dzień wolny od pracy. Za pracę w niedzielę można udzielić dnia wolnego w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. Natomiast w zamian za pracę w święto, dzień wolny powinien zostać udzielony w ciągu okresu rozliczeniowego. Jeżeli jednak nie jest możliwe wykorzystanie w powyższym terminie dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w niedzielę, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego, a w razie braku możliwości udzielenia dnia wolnego od pracy w tym terminie - dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w niedzielę. Również, jeśli nie jest możliwe wykorzystanie w okresie rozliczeniowym dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w święto, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w tej samej wysokości, za każdą godzinę pracy w święto. Do pracy w święto przypadające w niedzielę należy stosować regulacje prawne dotyczące pracy w niedzielę.

Pracownik wezwany do usunięcia awarii przepracował w niedzielę 4 godziny. W zamian za czas przepracowany pracodawca udzielił mu (całego) dnia wolnego od pracy, a nie tylko czasu wolnego. Pracodawca postąpił zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Pracownik zatrudniony w systemie podstawowym pracował w niedzielę (poza harmonogramem) przez 12 godzin. Udzielono mu w zamian dnia wolnego od pracy oraz wypłacono dodatek w wysokości 100% za 4 godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia normy dobowej. Dzień wolny za pracę w niedzielę rekompensuje jedynie pracę normatywną, czyli zasadniczo pracę przez 8 godzin. Za godziny stanowiące przekroczenie normy dobowej pracownik ma prawo do czasu wolnego lub dodatku.

Pracownik pracujący w niedziele powinien co czwartą niedzielę mieć wolną od pracy. Zasada ta nie dotyczy jedynie pracownika zatrudnionego w systemie pracy weekendowej (art. 151¹² K.p.). Wykładnia powołanego przepisu nie jest jednolita. Niektórzy eksperci są zdania, że nie narusza przepisów planowanie niedzieli wolnej od pracy odrębnie w odniesieniu do każdego 4-tygodniowego okresu w ramach okresu rozliczeniowego. Państwowa Inspekcja Pracy (pismo znak: GPP-459-4560-49/09/PE/RP) uważa, że rytm, w jakim pracownikowi jest udzielana wolna niedziela, jest niezależny od okresów rozliczeniowych i w zasadzie powinien być odnoszony do układu tygodni w roku kalendarzowym. Natomiast z uwagi na to, że przepis nie określa początku czterotygodniowego okresu, w jakim ma przypadać wolna niedziela, pracodawca wywiąże się z tego wymogu, jeśli w każdym dowolnie wybranym czterotygodniowym okresie będzie przypadać co najmniej jedna niedziela wolna od pracy.

W rozkładzie czasu pracy pracownika wykonującego dozwoloną pracę w niedziele i święta należy oznaczyć dni wolne od pracy udzielone w dniach roboczych w zamian za pracę w niedzielę lub święto. Ma to związek z regulacją zawartą w art. 151¹ § 1 K.p., która różnicuje wysokość dodatku za pracę nadliczbową w zależności od tego czy praca ta była świadczona w dniu wolnym udzielonym za przepracowaną niedzielę lub święto, czy w innym dniu.

Jeżeli pracę w niedzielę lub święto w ramach obowiązujących norm przewiduje harmonogram, to za takie dni pracownikowi przysługuje tylko normalne wynagrodzenie. Jednak jeśli pracownikowi nie zostanie udzielony w zamian za tę pracę inny dzień wolny od pracy w okresie rozliczeniowym, przysługuje mu dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w takim dniu.

Uwaga! Pracodawca, u którego jest dozwolona praca w niedziele i święta, powinien zapewnić pracownikom odpowiednią ilość dni wolnych od pracy w okresie rozliczeniowym.

Liczba tych dni, według art. 147 K.p., nie może być mniejsza niż suma niedziel, świąt i dni wolnych od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, bez względu na system czasu pracy w jakim pracownicy są zatrudnieni.