Konsekwencje przekazania do ZUS nieprawdziwych danych

Dokumentacja sporządzona przez płatników składek stanowi podstawę do ustalenia prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz ich wysokość. Dlatego tak ważne jest, aby dokumentacja ta pozbawiona była jakichkolwiek błędów. W przypadku bowiem podania nieprawdziwych danych płatnik składek może narazić się na konieczność zwrotu świadczenia nienależnie pobranego przez zainteresowanego.

Definicja świadczenia nienależnego

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

• świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie do nich prawa albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba je pobierająca była pouczona o braku prawa do ich pobierania,
   
• świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego przez osobę pobierającą.

Tak wynika z art. 84 ust. 2 ustawy systemowej.

Osoba, która pobrała nienależne świadczenia, zobowiązana jest do ich zwrotu wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Generalnie nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Jeżeli jednak osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła podmiot wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, nie można żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy. Co więcej, kwota nienależnie pobranego świadczenia podlega wówczas zwrotowi bez odsetek za zwłokę.

Zwrot świadczenia przez płatnika

Jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, obciąża odpowiednio płatnika składek (przykład) lub inny podmiot (art. 84 ust. 6 ustawy systemowej).

Pracodawca lub inny podmiot, który nie dopełnił należytej staranności przy wypełnianiu przekazywanej dokumentacji do ZUS, może zatem narazić się na konsekwencje w postaci konieczności zwrotu wypłaconych przez ten organ świadczeń.

Co ważne, nieprawdziwe dane to dane niezgodne ze stanem faktycznym, z prawdą, z rzeczywistością lub kłamliwe, zmyślone, nierzeczywiste. Odpowiedzialność płatnika lub innego podmiotu przekazującego nieprawdziwe dane nie jest jednak uzależniona od jego winy.

Obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń może więc mieć miejsce w przypadku:

• wskazania przez płatnika do ustalenia wysokości świadczeń chorobowych nieprawdziwych wartości składników wynagrodzenia lub przychodu,
   
• podania przez płatnika nieprawdziwych danych odnośnie okresów składkowych i nieskładkowych, wartości osiągniętego wynagrodzenia do ustalenia prawa i wysokości świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego.

Zasadą jednak jest, że do zwrotu świadczenia nienależnie pobranego w pierwszej kolejności zobowiązana jest osoba, która takie świadczenie pobrała. Celem regulacji wynikającej z art. 84 ust. 6 ustawy systemowej jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały nienależnie wypłacone bądź zawyżone, a nie ma przy tym podstaw, aby uznać, że pobierająca je osoba zobowiązana byłaby do ich zwrotu. Organ rentowy ma w takiej sytuacji podstawę do żądania zwrotu nadpłaconych kwot od odpowiedzialnego za zaistnienie takiej sytuacji płatnika składek, od którego pochodziły nieprawdziwe informacje prowadzące do wypłacenia nienależnych świadczeń (wyrok SN z dnia 17 stycznia 2012 r., sygn. akt I UK 194/11).

Obowiązek zwrotu wypłaconych nienależnie świadczeń z ubezpieczeń społecznych obciąża więc płatnika składek tylko wówczas, gdy ich pobranie spowodowane zostało przekazaniem przez niego nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, a jednocześnie brak jest podstaw do żądania takiego zwrotu od osoby, której faktycznie świadczenia wypłacono.

Dlatego niekiedy warto decyzję organu rentowego o zwrot nienależnie pobranych świadczeń poddać kontroli sądowej.