ZUS pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym

Przebywanie pracownika na urlopie wychowawczym to okres, kiedy nie podlega on pracowniczym ubezpieczeniom w ZUS. Korzystanie z takiego urlopu stanowi jednak dla niego tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych oraz ubezpieczenia zdrowotnego. Jest nimi objęty, jeśli spełnia określone warunki. Składki emerytalno-rentowe oraz składkę zdrowotną pracownik ma wówczas opłacane ze środków budżetu państwa. Jednak rozliczanie składek za taką osobę w raportach ZUS należy do obowiązków pracodawcy.

Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym podlega z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom:

• emerytalnemu i rentowym - jedynie wtedy, gdy nie ma innych tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz nie ma prawa do emerytury lub renty,
   
• zdrowotnemu - również tylko wtedy, gdy nie podlega temu ubezpieczeniu z innego tytułu.

Zgłoszenia do ubezpieczeń osoby przebywającej na urlopie wychowawczym dokonuje pracodawca, z kodem tytułu ubezpieczenia 12 11 X X, wyłącznie poprzez wykazanie jej w raporcie miesięcznym:

• ZUS RCA - jeśli podlega zarówno ubezpieczeniom emerytalno-rentowym, jak i ubezpieczeniu zdrowotnemu lub
   
• ZUS RZA - gdy podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Składki na poszczególne ryzyka ubezpieczeniowe za osobę przebywającą na urlopie wychowawczym pracodawca powinien rozliczać w raporcie miesięcznym (ZUS RCA lub ZUS RZA) w polach dotyczących finansowania przez budżet państwa. Pracodawca więc ich nie opłaca. Po ich zsumowaniu wykazuje je w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA (również jako składki finansowane przez budżet państwa).

Obok raportu składkowego (ZUS RCA lub ZUS RZA) przez cały okres przebywania pracownika na urlopie wychowawczym pracodawca wykazuje go też w raporcie świadczeniowym ZUS RSA z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 X X oraz wykazanym okresem przerwy w opłacaniu pracowniczych składek ubezpieczeniowych, spowodowanej korzystaniem z urlopu wychowawczego. Jako kod świadczenia/przerwy pracodawca powinien w nim podawać 121 lub 122 (w zależności od podstawy prawnej udzielonego urlopu wychowawczego).

Druki ZUS RCA, ZUS RZA, ZUS RSA, ZUS DRA dostępne są w serwisie www.druki.gofin.pl.

Pracodawca może rozpocząć naliczanie składek za pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym dopiero po złożeniu przez niego oświadczenia o braku innych tytułów do ubezpieczeń emerytalno-rentowych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz o braku prawa do emerytury lub renty.

Składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe (w wysokości odpowiednio 19,52% i 8%) pracodawca nalicza osobie przebywającej na urlopie wychowawczym od kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego jej za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających ten urlop. Ustalona w taki sposób podstawa wymiaru składek emerytalno-rentowych nie może być jednak:

• wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty rocznego limitu podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych (w 2020 r. - 3.136,20 zł),
   
• niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2020 r. - 1.950 zł).

W razie przejścia pracownicy na urlop wychowawczy w trakcie miesiąca kalendarzowego podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych należy zmniejszyć proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania w danym miesiącu ubezpieczeniom z racji korzystania z urlopu wychowawczego.

Z kolei podstawę wymiaru składki zdrowotnej (9%) dla takiej osoby stanowi kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych (obecnie kwota tego zasiłku wynosi 620 zł). Trzeba pamiętać, że składka zdrowotna jest miesięczna i niepodzielna. Podstawa jej wymiaru nie ulega więc zmniejszeniu za miesiąc, w którym ubezpieczenie zdrowotne osoby korzystającej z urlopu wychowawczego trwało tylko przez część miesiąca (np. gdy rozpoczął się on lub zakończył w trakcie miesiąca).

Inaczej jest, gdy pracownica podczas przebywania na urlopie wychowawczym prowadzi działalność gospodarczą. Wówczas w czasie trwania urlopu wychowawczego pracownica z działalności opłaca składki do ZUS na ogólnych zasadach w sposób przewidziany dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Prowadzenie działalności gospodarczej stanowi bowiem dla niej inny tytuł do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.

Oznacza to, że obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu podlega ona z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, a nie z racji przebywania na urlopie wychowawczym. Pracodawca składa wówczas za nią jedynie raport ZUS RSA z pracowniczym kodem tytułu ubezpieczenia, tj. 01 10 X X oraz kodem świadczenia/przerwy 121 (lub 122). Wykazuje w nim również okres udzielonego pracownicy urlopu wychowawczego.

W tym czasie pracodawca nie wykazuje jej w raporcie ZUS RCA i nie rozlicza za nią żadnych składek z racji korzystania z urlopu wychowawczego. Pracownica powinna je opłacać sama, z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.