Kryteria zatrudniania osób poniżej 15. roku życia

Zatrudnianie pracownicze osoby, która nie ukończyła 15 lat jest zabronione (art. 190 § 2 K.p.). Od tego zakazu są przewidziane dwa wyjątki. Pierwszy z nich dotyczy opisanego w rozdziale III. pkt 2 dodatku młodocianego, który nie ukończył ośmioletniej szkoły podstawowej, w związku z czym może zostać przyjęty na etat na warunkach ustalonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Drugi może być stosowany wobec młodocianego, który ukończył ośmioletnią szkołą podstawową. Może być on zatrudniony na zasadach określonych dla młodocianych:

• w roku kalendarzowym, w którym kończy 15 lat (art. 191 § 2¹ K.p.),
• w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu, jeśli nie znajduje się w sytuacji z poprzedniego myślnika, jego przedstawiciel ustawowy lub opiekun prawny wyraził zgodę na zatrudnienie, a poradnia psychologiczna - pedagogiczna wystawiła pozytywną opinię (art. 191 § 2² i § 2⁴ K.p.).

Uwaga! Poza zatrudnieniem na warunkach dla młodocianych dziecko do 16. roku życia może wykonywać pracę lub inne zajęcia zarobkowe na podstawie art. 304⁵ K.p. Przepis ten ogranicza możliwości jego zastosowania wyłącznie przez podmioty prowadzące działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową. Wymaga również uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy. O zezwolenie musi wystąpić podmiot zatrudniający, dołączając do wniosku:

• pisemną zgodę przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka na wykonywanie przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych, 
• opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej i orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych,
• opinię dyrektora szkoły, do której dziecko uczęszcza, dotyczącą możliwości wypełniania przez dziecko tego obowiązku w czasie wykonywania przez nie pracy lub innych zajęć zarobkowych, jeżeli dziecko podlega obowiązkowi szkolnemu.

W doktrynie nie ma jednolitego stanowiska, czy art. 304⁵ § 1 K.p. stanowi/nie stanowi wyjątku od zakazu nawiązywania stosunku pracy z osobą niemającą 15 lat. Przepis ten jest umiejscowiony w Kodeksie pracy, lecz część ekspertów przyjmuje, że jest on podstawą zawarcia wyłącznie stosunku cywilnoprawnego (patrz rozdział IX. dodatku). Ten pogląd znajduje uzasadnienie w:

• wykluczeniu zatrudniania osób małoletnich na podstawie stosunku pracy w innych przypadkach niż przewidziane dla pracowników młodocianych w dziale IX Kodeksu pracy (przywoływany w dodatku art. 22 § 3 K.p.),
• ulokowaniu art. 304⁵ K.p. poza kodeksowymi działami: II o stosunku pracy oraz IX o zatrudnianiu młodocianych (por. Komentarz. Walczak, kom. do art. 304⁵).

Są też zwolennicy interpretacji, według której osoby w wieku od 13. do 16. roku życia mogą zawrzeć umowę o pracę w sytuacji nieprzewidzianej w dziale IX Kodeksu pracy albo umowę cywilnoprawną na warunkach ustalonych w art. 304⁵ K.p. Nie pozwala natomiast zatrudniać dzieci przed 13. rokiem życia, lecz zawierać umowy na ich udział w określonych aktywnościach, której stroną będzie przedstawiciel ustawowy lub opiekun dziecka (Kodeks pracy. Komentarz. red. prof. dr hab. Arkadiusz Sobczyk, C.H. Beck 2020, kom. do art. 304⁵).