Ochrona wynagrodzenia zleceniobiorcy przed potrąceniami

Zatrudnienie w ramach stosunku pracy daje pracownikowi wzmocnioną ochronę przy dokonywaniu potraceń z wynagrodzenia za pracę. Z takiej samej ochrony nie korzysta wynagrodzenie przysługujące zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych. Jednak prawo cywilne dopuszcza pewne wyjątki od tej zasady.

Granice potrąceń

Głównym celem wynagrodzenia za pracę jest zapewnienie utrzymania osobie, która ją wykonuje. Z tego względu korzysta ono z ochrony przed potrąceniami, co w szczególności dotyczy płacy pracownika etatowego. Instrumentami ochrony wynagrodzenia ze stosunku pracy są m.in. kwota wolna od potrąceń i górna granica potrąceń. Ochrona płacy osób świadczących pracę na innej podstawie prawnej, np. w ramach umowy zlecenia, wynika z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 ze zm.). W pewnym zakresie akt ten odwołuje się do przepisów Kodeksu pracy dotyczących potrąceń. Chodzi tu o art. 833 § 2¹ K.p.c., zgodnie z którym art. 87 i art. 87¹ K.p. - dotyczące m.in. górnej granicy potrąceń oraz kwoty wolnej od potrąceń - stosuje się odpowiednio do wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu. Na mocy art. 833 § 2¹ K.p.c. przy potrąceniach z wynagrodzenia zleceniobiorcy należy więc stosować górną granicę potrąceń oraz kwotę wolną, wynikającą z Kodeksu pracy - o ile zostaną spełnione przesłanki wskazane w art. 833 § 2¹ K.p.c.

Górna granica potrąceń z wynagrodzenia pracownika etatowego zależy od rodzaju potrącenia. Potrącenia świadczeń niealimentacyjnych mogą być dokonywane do wysokości połowy wynagrodzenia, a łącznie z potrąceniami świadczeń alimentacyjnych nie mogą przekroczyć 3/5 wynagrodzenia. Same świadczenia alimentacyjne również mogą być potrącane do wysokości 3/5 wynagrodzenia (art. 87 § 3 K.p.). W przypadku egzekucji na poczet alimentów, kwota wolna od potrąceń nie jest stosowana. Natomiast przy potrąceniach niealimentacyjnych egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych wynosi ona 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę po odliczeniach podatkowo-składkowych oraz wpłat do PPK.

Stosowanie górnej granicy potrąceń do wynagrodzenia z umów cywilnoprawnych nie przysparza na ogół większych trudności. Więcej wątpliwości pojawiało się w przypadku stosowania kwoty wolnej, która na gruncie prawa pracy stanowi określony procent wynagrodzenia minimalnego, po odliczeniach składkowo-podatkowych oraz wpłat do PPK (jeżeli są dokonywane).

Kwota wolna dla zleceniobiorcy

Przepisy Kodeksu cywilnego nakazujące - pod określonymi warunkami - stosowanie przy potrąceniach z wynagrodzenia pracownika cywilnoprawnego regulacji Kodeksu pracy dotyczących kwoty wolnej od potrąceń nie wskazują, w jaki sposób tego dokonać. Przed 1 stycznia 2019 r., od kiedy obowiązuje art. 833 § 2¹ K.p.c., kwestie te, wobec braku odpowiednich regulacji prawnych, były przedmiotem opinii urzędowych - Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwa Sprawiedliwości.

Resort pracy w odpowiedzi udzielonej w dniu 27 września 2016 r. na interpelację poselską nr 5695 stwierdził, że: "(...) Odnośnie ochrony wynagrodzenia osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych w zakresie ograniczenia egzekucji, należy zauważyć, że ochrona taka już istnieje na mocy art. 833 K.p.c. Zgodnie z przepisami § 2 wymienionego artykułu wszystkie świadczenia powtarzające się, których celem jest zapewnienie utrzymania korzystają z ochrony przed egzekucją w zakresie analogicznym do wynagrodzenia ze stosunku pracy. Do tego rodzaju świadczeń zalicza się również wynagrodzenia wypłacane na podstawie umów cywilnoprawnych. (...)

Wynagrodzenie obliczone w oparciu o minimalną stawkę godzinową (...), gwarantowane przyjmującemu zlecenie lub świadczącemu usługi w przypadkach określonych w ustawie - powinno korzystać z analogicznej ochrony w zakresie egzekucji jak wynagrodzenie za pracę, jeżeli w konkretnym przypadku będzie ono świadczeniem powtarzającym się, którego celem jest zapewnienie utrzymania. (...)".

Oznacza to, że kwota wolna powinna być stosowana w odniesieniu do minimalnej stawki godzinowej.

Odmiennie rozpatrywaną kwestię oceniło Ministerstwo Sprawiedliwości, które w odpowiedzi na zapytanie naszego Wydawnictwa, w piśmie z dnia 27 sierpnia 2018 r. uznało, że: "(...) W sytuacji gdy zleceniobiorca (...) w danym miesiącu przepracował 100 godzin, w drodze analogii należałoby przyjąć, iż kwoty wolne ulegają obniżeniu jak przy zatrudnieniu na część etatu - zgodnie z art. 87¹ § 2 K.p. (...). Interpretacja przedstawionego przykładu (...) wymaga odniesienia do konkretnego miesiąca (z uwagi na różny wymiar czasu pracy w poszczególnych miesiącach - przyp. red.) (...)".

Ze stanowiska resortu sprawiedliwości wynika zatem, że ustalenie kwoty wolnej od potrąceń dla zleceniobiorcy następuje w odniesieniu do minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego proporcjonalnie do ilości godzin wykonywanego zlecenia.

Należy zasygnalizować, że generalnie zleceniodawca nie powinien samodzielnie podejmować decyzji o zastosowaniu kwoty wolnej od potrąceń oraz górnej granicy potrąceń. Odpowiednie upoważnienie do takich działań powinno wynikać z treści zawiadomienia o zajęciu otrzymanego od komornika. Jeżeli w tym piśmie nie ma upoważnienia do stosowania art. 833 § 2¹ K.p.c., zleceniodawca powinien zwrócić się do komornika o odpowiednie dyspozycje w tej sprawie.