Istotne zmiany w zasiłkach obowiązujące od 2022 r.

Z dniem 1 stycznia 2022 r. weszły w życie przepisy, za sprawą których nastąpiły istotne zmiany w zakresie ustalania uprawnień do świadczeń chorobowych oraz ich wysokości.

Stało się tak za sprawą ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621), zwanej ustawą zmieniającą, która nowelizuje m.in.:

• ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.), zwaną ustawą systemową,
• ustawę o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1133 ze zm.), zwaną ustawą zasiłkową,
• ustawę o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1205 ze zm.), zwaną ustawą wypadkową.

W efekcie począwszy od 1 stycznia 2022 r. m.in.:

• opóźnienie w opłacaniu składek przez przedsiębiorcę nie jest już przeszkodą w uzyskaniu zasiłku chorobowego, ale mogą nią być zaległości w składkach,
• osoby hospitalizowane mogą liczyć na nieco wyższy niż do tej pory zasiłek chorobowy,
• podstawa wymiaru zasiłku ustalana jest na nowo po krótszej niż do tej pory przerwie między świadczeniami,
• przy ustalaniu okresu zasiłkowego nie ma już znaczenia czy niezdolność do pracy po przerwie spowodowana jest tą samą chorobą co przed przerwą,
• skrócono, choć z pewnym zastrzeżeniem, okres należnego zasiłku chorobowego za okres po ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego,
• zwiększyło się grono kobiet uprawnionych do zasiłku macierzyńskiego mimo urodzenia dziecka po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.

Prawo do świadczeń

Począwszy od 1 stycznia 2022 r. dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, którym objęte są m.in. osoby prowadzące działalność gospodarczą, nie ustanie już z powodu nieterminowego opłacenia składek. Przedsiębiorcy mogą zatem otrzymać świadczenia z ubezpieczenia chorobowego również w razie nieterminowego opłacenia składek, bez konieczności składania do ZUS wniosków o wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie.

Przy czym osoby niezdolne do pracy w okresie, za który będą miały zaległości z tytułu składek w kwocie wyższej niż 1% minimalnego wynagrodzenia (w 2022 r. - 30,10 zł), nabędą prawo do zasiłku dopiero po spłacie zadłużenia. Jeżeli nie uregulują zadłużenia w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia, prawo to przedawni się. Przeszkodą w wypłacie zasiłku od 1 stycznia 2022 r. nie jest jedynie zadłużenie wynoszące maksymalnie 1% minimalnego wynagrodzenia.

Okres należnego zasiłku

Okres zasiłkowy, określający łączny czas, przez który można pobierać zasiłek chorobowy, nadal, co do zasady, wynosi 182 dni, a w przypadku gdy niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży - 270 dni. Przy czym do tego samego okresu zasiłkowego oprócz nieprzerwanych okresów niezdolności do pracy, począwszy od 1 stycznia 2022 r. wliczane są także wszystkie okresy poprzedniej niezdolności do pracy, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekracza 60 dni, nawet jeżeli są spowodowane różnymi przyczynami. Trzeba przypomnieć, iż do tej pory w razie przerwy w niezdolności do pracy nieprzekraczającej 60 dni, do okresu zasiłkowego wliczało się poprzednią niezdolność do pracy, o ile była ona spowodowana tą samą chorobą co poprzednia.

Jedyny wyjątek przewidziano dla niezdolności do pracy występującej w trakcie ciąży, która mimo przerwy nie dłuższej niż 60 dni od poprzedniej niezdolności do pracy, nie jest wliczana do jednego okresu zasiłkowego niezdolności do pracy przypadającej przed tą przerwą.

Po ustaniu ubezpieczenia

Od 2022 r. zasiłek chorobowy po ustaniu ubezpieczenia można pobierać z założenia jedynie przez okres nie dłuższy niż 91 dni, nawet jeśli nie zostanie wykorzystany pełny 182-dniowy okres zasiłkowy. Ograniczenie to nie ma jedynie zastosowania do osób:

• chorych na gruźlicę,
• niezdolnych do pracy w okresie ciąży i
• niezdolnych do pracy wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.

Zasiłek za okres hospitalizacji

Wysokość zasiłku chorobowego wynosi odpowiedni procent podstawy jego wymiaru, który jest zróżnicowany w zależności od okoliczności towarzyszących niezdolności do pracy lub jej przyczyny. Najniższe świadczenie, zgodnie z art. 11 ust. 1a ustawy zasiłkowej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2021 r., należne było, choć z pewnym wyjątkiem, określonym w art. 11 ust. 1b tej ustawy, za dni pobytu w szpitalu. Przywołane przepisy z dniem 1 stycznia 2022 r. zostały jednak uchylone.

W efekcie zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu od 1 stycznia 2022 r. przysługuje w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku, a nie jak do tej pory, w wysokości 70% tej podstawy, chyba że niezdolność do pracy z powodu choroby lub niemożność wykonywania pracy traktowana na równi z tą niezdolnością:

• przypada w okresie ciąży albo
• powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów lub też
• powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Wówczas bowiem miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 100% podstawy jego wymiaru.

Nowa podstawa

Do końca 2021 r. obowiązywała zasada, zgodnie z którą, aby obliczyć na nowo podstawę wymiaru zasiłku przerwa w pobieraniu zasiłków, niezależnie od ich rodzaju, musiała wynosić co najmniej 3 miesiące kalendarzowe.

Z dniem 1 stycznia 2022 r. przerwa skutkująca koniecznością ustalenia nowej podstawy została skrócona do jednego miesiąca kalendarzowego.

W efekcie tej zmiany tylko brak przerwy albo przerwa między świadczeniami krótsza niż miesiąc kalendarzowy pozwoli na uwzględnienie starej podstawy wymiaru dla celów ustalenia wysokości kolejnego świadczenia.

Macierzyński po śmierci pracodawcy

Co do zasady, prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje kobiecie, która urodziła dziecko w okresie ubezpieczenia chorobowego albo urlopu wychowawczego, choć ustawodawca przewidział pewne odstępstwa od tej reguły. Otóż zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie chorobowe ustało w okresie ciąży w okolicznościach wskazanych w art. 30 ust. 1 ustawy zasiłkowej.

Do 31 grudnia 2021 r. obowiązywała zasada, zgodnie z którą w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, zasiłek macierzyński przysługiwał wyłącznie wówczas, gdy ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, albo z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Z dniem 1 stycznia 2022 r. do grona uprawnionych do zasiłku macierzyńskiego dołączyły kobiety, które urodziły dziecko po ustaniu ubezpieczenia, jeśli ubezpieczenie to ustało z powodu śmierci pracodawcy.

Co więcej, jeśli umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, to do dnia porodu kobieta, której nie zapewniono innego zatrudnienia, może otrzymywać zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podczas gdy do tej pory na takie świadczenie mogły liczyć wyłącznie pracownice, z którymi rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Okres przejściowy

Przy czym ustawodawca jednocześnie zastrzegł (w art. 21 ustawy zmieniającej), iż zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed dniem 1 stycznia 2022 r., mają być wypłacane w wysokości, na zasadach i w trybie określonych w przepisach ustawy zasiłkowej, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2022 r., za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.