Egzekwowanie nienależnych świadczeń

Według generalnej zasady świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi. Aby nie było niedomówień, ustawodawca w art. 84 ust. 2 ustawy systemowej zdefiniował, kwoty których świadczeń uważa się za nienależnie pobrane (patrz ramka).

Zasady zwrotu świadczeń

Organ rentowy może skierować decyzję o zwrocie nienależnie pobranej należności do osoby, która pobrała świadczenie. Reguła taka wynika wprost z art. 84 ust. 1 ustawy systemowej. Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Co do zasady, odsetki naliczane są od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty. Przy czym:

• w razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty,
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane.

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata. Co więcej, w przypadku osoby, która nienależnie pobrała świadczenie, decyzji ustalającej należności do zwrotu nie wydaje się później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie.

Świadczenie do zwrotu przez płatnika składek

Regulując kwestie zwrotu świadczeń przez osobę, która je pobrała, ustawodawca zastrzegł, że gdy świadczenie zostało nadpłacone z uwagi na przekazanie przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych, mających wpływ na prawo do świadczenia bądź jego wysokość, obowiązek zwrotu obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot.

Mimo iż, jak by się wydawało, przepisy w omawianym zakresie dość jasno precyzują, kto i kiedy zwraca nienależne świadczenia, to nie do końca rozstrzygały za jak długi okres wypłacone nienależne ubezpieczonemu świadczenia podlegają zwrotowi przez płatnika składek lub inny podmiot. Dlatego też nawet w orzecznictwie sądowym zdarzały się różnice w interpretacji tego zagadnienia. Z jednych orzeczeń wynikało, że obowiązek zwrotu wypłaconych zainteresowanemu zwiększonych świadczeń obciążający płatnika składek/inny podmiot dotyczy całego okresu pobrania takiego świadczenia. Z innych natomiast, że ZUS nie może żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata, nawet gdy zobowiązanym do zwrotu jest płatnik składek, który podał nieprawdziwe dane.

Wątpliwości takich już nie ma. Kwestia ta została jednoznacznie uregulowana za sprawą ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw.

W myśl nowego brzmienia art. 84 ust. 6 ustawy systemowej, jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone. Zmiana weszła w życie z dniem 18 września 2021 r.