Odbywanie dyżurów przez pracowników, w tym objętych zakazem pracy w nadgodzinach

Zatrudniamy pracowników w podstawowym systemie czasu pracy, po 8 godzin od poniedziałku do piątku. Sporadycznie zlecamy im dyżury domowe po godzinach pracy, zazwyczaj w dni powszednie. Zdarzyło się, że pracownik po przepracowaniu pełnej dniówki (8 godzin) dyżurował w domu przez 6 godzin. Czy w takiej sytuacji został naruszony odpoczynek dobowy? Czy pracownica w ciąży może odbywać dyżury, jeżeli wyraża na to zgodę, i czy można wyznaczyć dyżur w wolną niedzielę?

Pełnienie dyżuru nie może naruszać odpoczynku dobowego i tygodniowego (z wyjątkiem dyżuru kadry zarządzającej). Niektóre grupy pracowników nie mogą też podejmować pracy na dyżurze, co czyni bezcelowym zlecanie im takiego dyżuru. Dyżur można bowiem określić jako czas, w którym pracownik, mimo zakończenia swojej dniówki roboczej, pozostaje w dyspozycji pracodawcy, oczekując na ewentualne polecenie podjęcia pracy - w zakładzie pracy albo w innym wyznaczonym przez pracodawcę miejscu. Docelowym przeznaczeniem dyżuru jest więc wykonywanie, w razie wystąpienia takiej konieczności, pracy poza godzinami pracy wynikającymi z rozkładu. W związku z tym pracownicy, którzy nie mogą przekraczać norm czasu pracy, nie będą mogli świadczyć pracy na dyżurze.

Przepisy Kodeksu pracy nie przewidują zakazu odbywania dyżuru w niedzielę wolną dla pracownika od pracy. Jednak zgodnie z art. 151⁵ Kodeksu pracy, dyżur nie może naruszać odpoczynku dobowego i tygodniowego, z wyjątkiem dyżurów pełnionych przez kadrę zarządzającą zakładem pracy i przypadków określonych w przepisach odrębnych. Konsekwencją tej regulacji jest znaczne ograniczenie możliwości wyznaczania dyżuru w wolną dla pracownika niedzielę, ponieważ może to skutkować naruszeniem odpoczynku tygodniowego, który, co do zasady, przypada w niedzielę. Takie stanowisko zajęło Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w odpowiedzi z dnia 14 stycznia 2022 r. na pytanie naszego Wydawnictwa. Resort pracy wypowiedział się również w kwestii podejmowania pracy na dyżurze przez pracowników, których obejmuje zakaz pracy w nadgodzinach, do których należy m.in. pracownica w ciąży (patrz ramka).

Dyżur pełniony w domu nie jest zaliczany do czasu pracy, z wyjątkiem podjęcia pracy w trakcie tego dyżuru. Wówczas czas efektywnego świadczenia pracy podlega wliczeniu do czasu pracy. Za pracę tę przysługuje w pierwszej kolejności normalne wynagrodzenie za pracę. W przypadku gdy spowoduje ona przekroczenie dobowej normy czasu pracy lub przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy, trzeba ją rozliczyć na zasadach dotyczących nadgodzin. W kontekście wystąpienia nadgodzin w trakcie dyżuru może pojawić się jednak problem zakazu pracy w nadgodzinach dla niektórych grup pracowników.

Bezwzględny zakaz pracy nadliczbowej dotyczy pracownic w ciąży. Natomiast w przypadku pracowników:

• ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,
• opiekujących się dzieckiem do lat 4

zakaz nie obowiązuje, jeżeli - w przypadku pracownika niepełnosprawnego - zgodę na to wyrazi lekarz medycyny pracy (a w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad pracownikiem) lub gdy pracownik opiekujący się dzieckiem wyrazi na to zgodę.

Ponadto 8 godzin pracy na dobę nie mogą przekraczać pracownicy zatrudnieni na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia - zatrudnieni w systemach czasu pracy: równoważnym, w ruchu ciągłym, tzw. weekendowym i skróconego tygodnia pracy.

Odnosząc powyższe zasady do pracownicy w ciąży wymienionej w pytaniu, należy uznać, że podjęcie przez nią pracy na dyżurze (przy założeniu przepracowania pełnej dniówki w tym dniu) będzie niedopuszczalne. To zaś stawia pod znakiem zapytania celowość zlecenia jej dyżuru, w czasie którego potencjalnie może zajść konieczność podjęcia pracy.