Kryterium stażowe

Prawo do trzynastki i jej poziom zależy od okresu pracy pracownika w danym roku kalendarzowym (art. 2 ust. 1-2 ustawy o trzynastkach). Jeżeli przepracuje on u danego pracodawcy:

• cały rok - otrzyma trzynastkę w pełnej wysokości,
• minimum 6 miesięcy (tzw. minimum stażowe, od którego wyjątki zawarte są w dalszej części dodatku) - uzyska trzynastkę na poziomie proporcjonalnym do przepracowanego okresu (dalej trzynastkę częściową).

Ze względu na brak wskazań w ustawie, jak liczyć staż uprawniający do trzynastki, trzeba postępować według dwóch metod. Zasady potoczne (kalendarzowe) stosuje się do okresu przepracowanego bez żadnych przerw, czyli okres ten upłynie w dniu bezpośrednio poprzedzającym dzień, który nazwą lub datą odpowiada dniowi, w którym liczenie zostało rozpoczęte (por. wyrok SN z 19 grudnia 1996 r., sygn. akt I PKN 47/96, OSNP 1997/17/310). Z kolei przy sumowaniu okresów pracy, oddzielonych przerwami, korzysta się z art. 114 K.c., który nakazuje przyjmować 30 dni za miesiąc, a 365 dni za rok. W takim razie minimum stażowe wynosi 180 dni (6 m-cy x 30 dni).

Pracownik został zatrudniony w jednostce samorządowej 1 lipca 2022 r. na czas nieokreślony. W okresie do końca grudnia 2022 r. był przez 2 dni na zwolnieniu lekarskim oraz korzystał z 1 dnia urlopu okolicznościowego (patrz tabela 4). W takim razie przysługuje mu trzynastka częściowa, ponieważ spełnia kryterium minimum stażowego (184 dni w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2022 r. - 3 dni nieobecności = 181 dni).

Pojęcie "danego pracodawcy"

Treść art. 2 ust. 1-2 ustawy o trzynastkach wskazuje, że "dany pracodawca" oznacza jednego, konkretnego pracodawcę ze sfery budżetowej. Trzeba jednak pamiętać, że może nastąpić przejście części lub całości zakładu pracy na innego pracodawcę na podstawie art. 23¹ K.p. lub innych przepisów szczególnych. W takim przypadku pracodawcę przejętego i przejmującego trzeba traktować jako jednego. Skutkiem transferu jest bowiem zachowanie ciągłości dotychczasowych stosunków pracy. Uprawnienie do dodatkowego wynagrodzenia rocznego - jako elementu treści stosunków pracy pracowników przejętego zakładu pracy - wiąże zatem przejmującego pracodawcę do czasu zmiany treści tego stosunku na podstawie porozumienia stron lub wypowiedzenia zmieniającego (por. postanowienie SN z 4 czerwca 2019 r., sygn. akt II PK 139/18 i wyrok SN z 23 lutego 2005 r., sygn. akt III PK 65/04, OSNP 2005/20/320).

Miasto utworzyło w połowie sierpnia 2022 r. nową poradnię psychologiczno-pedagogiczną (jednostka budżetowa), przenosząc do niej część pracowników istniejącej już poradni w trybie art. 23¹ K.p. oraz tworząc dodatkowe etaty dla nowych pracowników. Nowo zatrudniane osoby nie nabędą prawa do trzynastki za 2022 r., ponieważ nie spełnią warunku minimalnego sześciomiesięcznego stażu. Natomiast pracownicy przeniesieni uzyskają dodatkowe wynagrodzenie roczne w pełnej lub częściowej wysokości, w zależności od łącznego okresu pracy u obu pracodawców.

Nie ma podstaw do sumowania okresów zatrudnienia u pracodawców ze sfery budżetowej w danym roku kalendarzowym, gdy pracownik przechodzi od jednego do drugiego z własnej inicjatywy. W takiej sytuacji każdy z pracodawców osobno weryfikuje spełnienie kryterium minimum stażowego w celu przyznania trzynastki częściowej.

Pojęcie "okresu przepracowanego"

Interpretacje sądowe i urzędowe "okresów przepracowanych", o których mowa w art. 2 ustawy o trzynastkach, są jednoznaczne i niezmienne od lat. Przesądzają, że są to okresy faktycznie (efektywnie) przepracowane u danego pracodawcy, a nie pozostawania w stosunku pracy. Wynika to m.in. z postanowienia SN z 10 maja 2018 r. (sygn. akt II PK 173/17) i wyroku SN z 18 października 2011 r. (sygn. akt I PK 263/10) oraz stanowiska Departamentu Prawnego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 25 stycznia 2015 r. w sprawie ustalania wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Zatem nie uwzględnia się w okresach efektywnie przepracowanych wszystkich nieobecności w pracy pracownika, bez względu na ich przyczyny, odpłatny/nieodpłatny charakter oraz usprawiedliwienie lub jego brak. Z tej kategorii należy jednak wykluczyć okresy nieświadczenia pracy, które przepisy zaliczają do czasu pracy - patrz tabela 4. Są one bowiem okresami pracy (por. stanowisko Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 16 września 2020 r. w sprawie wynagrodzenia za okresy niewykonywania pracy).

Uwaga! Ze stażu uprawniającego do trzynastki należy wyłączyć okresy nieświadczenia pracy z powodu obowiązku poddania się kwarantannie, izolacji i izolacji w warunkach domowych, o jakich mowa w art. 2 pkt 11, 11a i 12 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2022 r. poz. 1657 z późn. zm.). Należy je jednak uwzględnić, jeśli w czasie kwarantanny lub izolacji domowej pracownik wykonywał pracę zdalną, do czego uprawnia go w okresie stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 art. 4h i art. 4ha ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 z późn. zm.).

Tabela 4. Okresy niewykonywania pracy włączane i wyłączane ze stażu uprawniającego do trzynastki

Wyjątki od minimum stażowego

Pracownikowi przysługuje prawo do trzynastki, mimo nieprzepracowania 6 miesięcy u danego pracodawcy, jeśli znajduje się w jednej z sytuacji zamieszczonych na liście wyjątków (art. 2 ust. 3 ustawy o trzynastkach). Lista ta ma charakter wyczerpujący (m.in. uzasadnienie uchwały SN z 7 lipca 2011 r., sygn. akt III PZP 3/11, OSNP 2012/1-2/3). Jej pierwszą pozycję zajmuje nawiązanie stosunku pracy w trakcie roku z nauczycielem i nauczycielem akademickim, zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej). W stanowisku z 4 grudnia 2009 r. (DS-WPZN-AB-401-02/09) Ministerstwo Edukacji Narodowej uznało, że trzynastka nie należy się nauczycielowi zatrudnionemu później niż 1 września danego roku szkolnego, ale naszym zdaniem ta interpretacja jest zbyt rygorystyczna. Rok szkolny jest bowiem pojęciem węższym niż organizacja pracy szkoły. Ponadto ustawa KN dopuszcza zatrudnienie nauczycieli w trakcie roku szkolnego.

Nauczyciel języka polskiego został zatrudniony 17 października 2022 r. w pełnym wymiarze, w samorządowej szkole podstawowej. Umowa została zawarta na czas określony do 30 czerwca 2023 r. w trybie art. 10 ust. 7 ustawy KN, tj. w celu zastępstwa nieobecnego nauczyciela. W takim razie nauczyciel uzyska prawo do trzynastki częściowej za 2022 r.

Na liście wyjątków od minimum stażowego znajduje się także:

• zatrudnienie pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż trzy miesiące,
• powołanie pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania go do odbycia służby zastępczej,
• rozwiązanie stosunku pracy w związku z:
• przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne, 
• przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem,
• likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
• likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją.

Pracownik jednostki budżetowej miał 13 marca 2022 r. wypadek, wskutek którego 16 września 2022 r. przeszedł na rentę z tytułu niezdolności do pracy. Od dnia wypadku do dnia zakończenia stosunku pracy przebywał na zwolnieniach lekarskim. Mimo to należy mu się trzynastka za 2022 r. w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego w tej jednostce, czyli za czas od 1 stycznia do 12 marca 2022 r. włącznie (por. uzasadnienie wyroku SO w Olsztynie z 23 marca 2015 r., sygn. akt I C 563/13).

Kolejne okoliczności wpisane na listę wyjątków od minimum stażowego to:

• zatrudnienie w wyniku: przeniesienia służbowego na podstawie powołania lub wyboru w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej,
• korzystanie z urlopu: wychowawczego, macierzyńskiego i na warunkach macierzyńskiego, ojcowskiego, rodzicielskiego oraz dla poratowania zdrowia, a także urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego - przyjmuje się, że nawet 1 dzień każdego z tych urlopów jest równoznaczny ze spełnieniem warunku do nabycia prawa do trzynastki,
• wygaśnięcie stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika.