Cechy decydujące o rodzaju umowy

W myśl art. 22 § 1 K.p., przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. A zatem, jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 7 października 2009 r. (sygn. akt III PK 38/09, OSP 2010/11/115): "(...) Stosunek pracy jest dobrowolnym stosunkiem prawnym o charakterze zobowiązaniowym, zachodzącym między dwoma podmiotami, z których jeden, zwany pracownikiem, obowiązany jest świadczyć osobiście i w sposób ciągły, powtarzający się, na rzecz i pod kierownictwem drugiego podmiotu, zwanego pracodawcą, pracę określonego rodzaju oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudniać pracownika za wynagrodzeniem. (...)". Przy czym, jak uznał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w uzasadnieniu wyroku z 24 sierpnia 2017 r. (sygn. akt III AUa 556/16): "(...) Do ustalenia, czy doszło do powstania pomiędzy stronami stosunku pracy nie jest zatem wystarczające spełnienie warunków formalnych zatrudnienia, takich jak zawarcie umowy o pracę, przygotowanie zakresu obowiązków, zgłoszenie do ubezpieczenia, a konieczne jest ustalenie, że strony miały zamiar wykonywać obowiązki stron stosunku pracy i to czyniły. (...)". Sąd ten stwierdził, że: "(...) O tym bowiem, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy, stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z art. 22 § 1 K.p. (...)".

Niedopuszczalne jest zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy charakterystycznych dla stosunku pracy (art. 22 § 1² K.p.). Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 9 lipca 2008 r. (sygn. akt I PK 315/07): "(...) Zamiar zawarcia umowy o dzieło, a także świadome podpisanie takiej umowy nie mogą nadać cywilnoprawnego charakteru zatrudnieniu zainicjowanemu taką umową, jeśli wykazuje ono w przeważającym stopniu cechy stosunku pracy. (...)". Zawarcie umowy cywilnoprawnej mimo występowania cech charakterystycznych dla stosunku pracy, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zagrożone karą grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł (art. 281 § 1 pkt 1 K.p.).

W związku z powyższym, niezwykle istotna jest umiejętność rozróżnienia i właściwej kwalifikacji łączącego strony stosunku prawnego. Cechy charakterystyczne dla obu tych stosunków przedstawiono w tabeli.

Spośród wszystkich wymienionych w tabeli cech, elementem najlepiej charakteryzującym stosunek pracy (gdyż niewystępującym w żadnej umowie cywilnoprawnej) jest podporządkowanie pracownika w procesie pracy. Przejawia się ono wykonywaniem pracy pod kierownictwem pracodawcy, w zakresie:

• podległości służbowej,
• obowiązku wykonywania poleceń służbowych,
• poddawania się kontroli w zakresie dopuszczonym przepisami prawa, jak również w zakresie określenia miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy, który w procesie pracy może być modyfikowany.