Odpoczynki dzienne i tygodniowe

Kierowcy wykonujący przewozy towarowe, podlegające pod regulacje rozporządzenia (WE) nr 561/2006 korzystają z odpoczynków dziennych i tygodniowych na zasadach wynikających z art. 8 tego aktu. Zgodnie z definicją wynikającą z art. 4 lit. f tego rozporządzenia, są to okresy, w których kierowca może swobodnie dysponować swoim czasem. Warto pamiętać, że przepis rozróżnia 4 kategorie odpoczynku, gdyż zarówno okres odpoczynku dziennego, jak i tygodniowego, może mieć charakter regularny lub skrócony.

Regularny dzienny okres odpoczynku

Regularny dzienny okres odpoczynku wynosi, co do zasady, 11 godzin, choć w przypadku korzystania z niego w częściach musi on trwać co najmniej 12 godzin. Kierowca powinien skorzystać z tego odpoczynku w ciągu 24 godzin od zakończenia poprzedniego odpoczynku dziennego lub tygodniowego. Regularny dzienny okres odpoczynku może być podzielony na 2 części, z których pierwsza musi trwać co najmniej 3 godziny, druga z kolei minimum 9 godzin. Kolejność udzielania tych części ma przy tym istotne znaczenie, podobnie jak ma to miejsce w przypadku dzielenia 45 minut przerwy w prowadzeniu pojazdu. W razie odpoczynków dłuższa, 9-godzinna część zawsze musi kończyć dzienny okres prowadzenia pojazdu, co oznacza, że krótsza powinna być udzielona w trakcie jego trwania.

Poza przypadkami dzielenia okresów odpoczynku, przy przewozach w transporcie multimodalnym istnieje możliwość ich przerwania. Ma to miejsce, gdy w celu wykonania zadania przewozowego niezbędnym jest skorzystanie przez kierowcę z innego środka transportu (najczęściej pociągu lub promu). W takiej sytuacji kierowca korzysta z okresu odpoczynku częściowo na lądzie, częściowo zaś w pociągu lub promie. Prawidłowe podzielenie okresu odpoczynku wymaga w takich okolicznościach spełnienia dodatkowych warunków. Okres odpoczynku może być przerwany jedynie dwukrotnie innymi czynnościami, a łączny czas trwania tych przerw nie może przekroczyć godziny. Co więcej, podczas części odpoczynku spędzanego na promie lub w pociągu kierowca musi mieć zapewnioną koję lub kuszetkę (art. 9 rozporządzenia (WE) nr 561/2006).

Kierowca jedzie z Rzeszowa do Sztokholmu przez Gdynię, gdzie wraz z pojazdem wsiada na prom do Szwecji. Jeśli dojedzie do Gdyni wcześniej niż zaplanowany przez armatora moment otwarcia ładowni promu, może on rozpocząć odpoczynek na lądzie, przerwać go na czas niezbędny, aby zaparkować pojazd na promie i dopełnić niezbędnych formalności, a następnie kontynuować odpoczynek w kajucie. Ważne, aby przerwa w korzystaniu z odpoczynku nie przekroczyła w takim przypadku godziny, gdyż wykluczyłoby to możliwość uznania udzielonego kierowcy odpoczynku za prawidłowy.

Uwaga! W przypadku dłuższej przerwy w korzystaniu z odpoczynku kierowca z powyższego przykładu może skorzystać z odpoczynku dzielonego, o ile pierwsza część (wykorzystana na lądzie) trwała co najmniej 3 godziny, a druga część wykorzystywana w koi obejmuje nieprzerwanie 9 godzin. W takim przypadku przepisy nie regulują długości przerwy, więc może ona trwać ponad godzinę.

W zakresie odpoczynku dziennego w transporcie multimodalnym, czyli z wykorzystaniem na części trasy innego środka transportu, np. promu lub pociągu, również należy odnotować różnicę pomiędzy rozporządzeniem unijnym a Umową AETR. W przypadku Umowy AETR odpoczynek ma wynosić 11 godzin i może być podzielony na 3 odcinki, a czas wjazdu i zjazdu za każdym razem nie może przekraczać 1 godziny, a nie tak jak w UE zsumowany nie może przekraczać 1 godziny.

Kierowca wykonuje przewóz drogowy, w którym część trasy pokonuje, będąc transportowany promem z wykupionym miejscem do spania. Przed wjazdem na prom, który trwał 45 minut, kierowca odpoczywał 3 godziny, transport promem trwał 7 godzin, a po zjeździe trwającym 30 minut kierowca wykonał 1 godzinną część odpoczynku. Kierowca prawidłowo wykonał odpoczynek dobowy, gdyż po zmianie Umowy AETR zarówno operacja wjazdu, jak i operacja zjazdu liczone osobno nie mogą trać dłużej niż godzinę, zatem odpoczynek 11-godzinny został podzielony prawidłowo.

Skrócony dzienny okres odpoczynku

Pomiędzy dwoma odpoczynkami tygodniowymi kierowca może skorzystać z maksymalnie 3 skróconych odpoczynków dziennych, które muszą trwać minimum 9 godzin, a jednocześnie krócej niż 11 godzin. Co istotne, skrócenie regularnego odpoczynku do tej wartości nie wymaga zrównoważenia kierowcy tego okresu w kolejnych dniach lub tygodniach. Dzienny okres odpoczynku tak regularny, jak i skrócony, może być wykorzystany w pojeździe tylko na postoju, co ma istotne znaczenie w przypadku przewozów wykonywanych w załodze.

W razie skorzystania z odpoczynku krótszego niż 9-godzinny, zarówno kierowcy, jak i przewoźnikowi grożą kary. Może to być efektem rozpoczęcia odpoczynku dobowego po ponad 16 godzinach od zakończenia poprzedniego okresu odpoczynku. W takich okolicznościach nawet udzielenie regularnego, 11-godzinnego odpoczynku dobowego nie zwolni pracodawcy od odpowiedzialności, gdyż ponad 3 godziny z tej puli będą przypadać po 24-godzinnym okresie rozliczeniowym, liczonym od zakończenia poprzedniego odpoczynku dobowego czy tygodniowego. Podobnie ITD kwalifikuje przypadki udzielenia skróconego, 9-godzinnego odpoczynku dobowego w tygodniu, w którym kierowca skorzystał już trzykrotnie z takiej możliwości. Do naruszenia zasad skracania odpoczynków dobowych może dojść również w sytuacji, gdy kierowca nie przekroczy maksymalnego okresu prowadzenia pojazdu między dwoma odpoczynkami. Taki przypadek może wystąpić jedynie u tych kierowców, u których występują długie okresy wykonywania innej pracy lub pozostawania w gotowości.

Za nieuprawnione skracanie odpoczynków dziennych przewoźnikowi grozi kara pieniężna w kwocie 100 zł, jeśli przekroczenie mieści się w granicach powyżej 15 minut do 1 godziny oraz 200 zł za każdą kolejną rozpoczętą godzinę (l.p. 5.3.1. i 5.3.2. załącznika nr 3 do ustawy o transporcie drogowym). Kierowcy odpowiadają na tych samych zasadach z tą różnicą, że zarówno w przypadku przekroczenia powyżej 15 minut do 1 godziny, jak i za każdą kolejną rozpoczętą godzinę, grozi im grzywna w wysokości 100 zł (l.p. 4.3. załącznika nr 1 do ustawy o transporcie drogowym).

Odpoczynek tygodniowy

Tygodniowy okres odpoczynku powinien, co do zasady, obejmować nieprzerwanie 45 godzin, niemniej może on zostać skrócony do minimum 24 godzin (art. 4 lit. h rozporządzenia (WE) nr 561/2006). W tym kontekście warto pamiętać, że zgodnie z art. 8 ust. 6 omawianego aktu, w każdym okresie 2 tygodni musi przypadać co najmniej 1 okres regularnego odpoczynku tygodniowego. W praktyce wyklucza to więc możliwość udzielenia kierowcy skróconych odpoczynków w dwóch następujących po sobie tygodniach. Może on być bowiem udzielany jedynie naprzemiennie z regularnymi odpoczynkami tygodniowymi. Oznacza to, że do skróconych odpoczynków tygodniowych można z powodzeniem odnieść zasady kontroli przedstawione przy okazji weryfikacji przestrzegania ograniczenia czasu jazdy w dwóch kolejnych tygodniach do 90 godzin. Również w tym przypadku inspektor może przeprowadzić kontrolę krzyżową.

W przeciwieństwie do odpoczynków dobowych, skrócenie odpoczynku tygodniowego musi być zrównoważone odpoczynkiem udzielonym jednorazowo przed końcem trzeciego tygodnia następującego po tygodniu, w którym doszło do skrócenia odpoczynku. Odpoczynek rekompensujący to skrócenie musi być udzielony łącznie z innym okresem odpoczynku, trwającym co najmniej 9 godzin (art. 8 ust. 7 rozporządzenia (WE) nr 561/2006).

Kierowca w terminie od 11 stycznia do 17 stycznia 2016 r. skorzystał ze skróconego do 24 godzin odpoczynku tygodniowego, gdyż przypadał on w trakcie realizacji zadania przewozowego. Liczył on na to, że pracodawca udzieli mu równoważnego okresu odpoczynku wraz z regularnym odpoczynkiem tygodniowym, należnym za okres od 18 do 24 stycznia. Pracodawca uznał jednak, że chce zrekompensować skrócenie odpoczynku bezpośrednio po zakończeniu realizacji zadania. W takim przypadku 21 godzin, o które skrócono odpoczynek kierowcy może być doliczone do 9- lub 11-godzinnego odpoczynku dobowego, dając w sumie 30 lub nawet 32 godziny wolnego.

W praktyce zdarza się, że okres odpoczynku tygodniowego przypada na przełomie 2 tygodni. Ustawodawca europejski dopuścił w takich przypadkach możliwość zaliczenia odpoczynku tygodniowego do dowolnego z 2 tygodni. Wykluczone jest więc jednak zaliczenie takiego odpoczynku do obu tych tygodni (art. 8 ust. 9 rozporządzenia (WE) nr 561/2006).

W pojeździe kierowca może skorzystać jedynie z odpoczynków dziennych (regularnych i skróconych) oraz skróconego do 24 godzin odpoczynku tygodniowego. Warunkiem jest to, aby pojazd był wyposażony w odpowiednie miejsce do spania dla każdego z kierowców oraz znajdował się w czasie odpoczynku na postoju.

W praktyce oznacza to, że pracodawca nie może narzucić zatrudnionym kierowcom obowiązku wykorzystywania odpoczynków w kabinie pojazdu. Dla celów dowodowych warto więc sporządzić pismo, które podpiszą kierowcy, poświadczając, że zgadzają się na tą formę wykorzystywania należnych im odpoczynków.

Praktyka inspektorów ITD wskazuje, że w pierwszej kolejności oznaczają oni bieżące odpoczynki dzienne i tygodniowe, a dopiero gdy zostaną im jakieś niewykorzystane godziny odpoczynku przyjmują, że jest to rekompensata za skrócony okres odpoczynku tygodniowego. Jest to niezmiernie istotne, gdyż za skrócenie odpoczynku tygodniowego grożą kary. W przypadku przewoźnika skrócenie odpoczynku tygodniowego o czas do godziny kosztuje 50 zł, z kolei każda kolejna rozpoczęta godzina to wydatek rzędu 100 zł (l.p. 5.4.1. i 5.4.2. załącznika nr 3 do ustawy o transporcie drogowym). W przypadku kierowcy grzywna grozi w stałej kwocie 50 zł tak za skrócenie odpoczynku tygodniowego do godziny, jak i za każdą kolejną rozpoczętą godzinę skrócenia (l.p. 4.4. załącznika nr 1 do ustawy o transporcie drogowym). W tym kontekście warto pamiętać, że naruszenie wystąpi niewątpliwie, jeśli kierowca nie będzie miał zapewnionego wymaganego w przepisach okresu odpoczynku w ciągu 7 kolejnych okresów 24-godzinnych, liczonych od momentu zakończenia poprzedniego odpoczynku tygodniowego.