Ubezpieczenie pracownika wykonującego dodatkowo umowę cywilną

Dla rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń społecznych pracownika z tytułu dodatkowo zawartej umowy cywilnej istotne jest, czy umowę tę zawiera z podmiotem będącym jednocześnie jego pracodawcą (lub wykonuje umowę na rzecz własnego pracodawcy), czy z innym podmiotem niż własny pracodawca.

Umowy cywilne oraz umowa o dzieło zawarte z własnym pracodawcą lub wykonywane na jego rzecz

Za pracownika, w rozumieniu ustawy o sus, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy cywilnej oraz umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Jeżeli umowę cywilną oraz umowę o dzieło zawarto z własnym pracownikiem, to podlega on z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym wszystkich ryzyk ubezpieczeniowych (tj. ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu) oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu - tak jak ze stosunku pracy. Także w przypadku, gdy w ramach wykonywanej ww. umowy zleceniobiorca będzie świadczył pracę na rzecz własnego pracodawcy, to dla celów ubezpieczeń społecznych traktuje się te umowy jak umowy o pracę.

Spółka z o.o. zawarła na kilka miesięcy z własnym pracownikiem umowę o dzieło. Wynagrodzenie z tytułu wykonywania tej umowy wypłaca co miesiąc.

Wykonywana dodatkowo przez pracownika umowa o dzieło rodzi dla niego obowiązek ubezpieczeń społecznych (wszystkich ryzyk ubezpieczeniowych) oraz ubezpieczenia zdrowotnego. Pracodawca nie dokonuje dodatkowego zgłoszenia tej osoby do ZUS, natomiast wypłacone wynagrodzenie zarówno z tytułu wykonywania umowy o pracę, jak i umowy o dzieło "oskładkowuje" na identycznych zasadach.

Pracownik spółki z o.o. A zawarł umowę zlecenia ze spółką z o.o. B. W ramach zawartej umowy wykonuje on pracę na rzecz spółki z o.o. A.

Umowa zlecenia dla celów ubezpieczeń w ZUS traktowana jest tak jak umowa o pracę, a tym samym rodzi obowiązek ubezpieczeń społecznych wszystkich ryzyk i ubezpieczenia zdrowotnego.

Jeżeli umowę cywilną zawarto z własnym pracownikiem przebywającym na urlopie:

• bezpłatnym,
   
• wychowawczym,

to osoba ta dla celów ubezpieczeń jest traktowana jako zleceniobiorca, a nie jako pracownik. Wynika to z faktu, iż w okresach, o których mowa wyżej, następuje zawieszenie praw i obowiązków wynikających ze stosunku pracy. W takim przypadku z tytułu wykonywania umowy cywilnej zleceniobiorca podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu,
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu,
   
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Nie podlega natomiast ubezpieczeniom z tytułu wykonywania umowy o dzieło, ponieważ umowa o dzieło (która nie jest w takim przypadku wykonywana u własnego pracodawcy lub na jego rzecz) nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.

Firma zawarła ze swoją pracownicą przebywającą na urlopie wychowawczym umowę zlecenia. Pracownica z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu,
   
• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu,
   
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Pracodawca obowiązany jest zgłosić pracownicę z tytułu wykonywania umowy zlecenia do ubezpieczeń, poprzez złożenie formularza ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 X X, a po zakończeniu wykonywania umowy wyrejestrować ją na formularzu ZUS ZWUA.

Jeżeli umowa cywilna jest zawarta z własną pracownicą pobierającą zasiek macierzyński, to podlega ona:

• z tytułu umowy cywilnej dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (w razie przystąpienia do tych ubezpieczeń - obowiązkowo wypadkowemu), obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu,
   
• z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Natomiast z umowy o dzieło ta pracownica nie podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Firma zawarła ze swoją pracownicą pobierającą zasiłek macierzyński (do 30 listopada 2016 r.) umowę zlecenia na okres od 1 do 30 września 2016 r. Pracownica z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Natomiast dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (w razie przystąpienia do tych ubezpieczeń obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu).

Nadal obowiązkowe są ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Pracodawca obowiązany jest zgłosić pracownicę z tytułu wykonywania umowy zlecenia do ubezpieczenia zdrowotnego poprzez złożenie formularza ZUS ZZA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 X X, a po zakończeniu wykonywania umowy zlecenia wyrejestrować ją na formularzu ZUS ZWUA.

Umowy cywilne zawarte z obcym pracownikiem

Zgodnie z art. 9 ust. 1 i 1a ustawy o sus, pracownik wykonujący jednocześnie umowę zlecenia zawartą z innym podmiotem (niewykonywaną na rzecz własnego pracodawcy) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy, natomiast z umowy zlecenia przedmiotowe ubezpieczenia są:

• dobrowolne, jeśli przychód z umowy o pracę podlegający oskładkowaniu w przeliczeniu na okres miesiąca wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę,
   
• obowiązkowe, jeżeli przychód z umowy o pracę podlegający oskładkowaniu w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższy niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Od 1 stycznia 2016 r. minimalne wynagrodzenie pracowników zatrudnionych w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższe od kwoty 1.850 zł, a w przypadku pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy w pierwszym roku pracy nie może wynosić mniej niż 80% minimalnego wynagrodzenia, czyli 1.480 zł.

Jeśli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, to z umowy cywilnej podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu,
   
• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne w takim przypadku jest obowiązkowa z każdego z tych tytułów (art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).

Spółka z o.o. zatrudnia pracownika, który z tego tytułu uzyskuje wynagrodzenie za pracę na poziomie minimalnego (1.850 zł). Osoba ta na okres:

• od 1 lipca do 31 października 2016 r. zawarła umowę zlecenia z firmą A, za wynagrodzeniem miesięcznym 2.000 zł,
   
• od 1 września do 31 grudnia 2016 r. zawarła umowę zlecenia z firmą B, za wynagrodzeniem 1.400 zł miesięcznie.

Umowy zlecenia nie są wykonywane na rzecz własnego pracodawcy.

Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tylko z umowy o pracę, natomiast z umów zlecenia ubezpieczenia te są dla niej dobrowolne.

Z każdego tytułu obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Podmiot A zatrudnia pracownika na 1/2 etatu, za wynagrodzeniem w wysokości 1.150 zł. Osoba ta na okres od 1 sierpnia do 30 września 2016 r. zawarła umowę zlecenia ze spółką z o.o. (nie wykonuje tej umowy na rzecz własnego pracodawcy) i z tej umowy uzyskuje miesięczne wynagrodzenie w wysokości 500 zł.

Z umowy o pracę osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym wszystkich ryzyk, natomiast z umowy zlecenia obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu (dobrowolnie - ubezpieczeniu chorobowemu).

Z każdego tytułu obowiązkowa jest składka zdrowotna.

Pracownik wykonuje zatrudnienie na podstawie dwóch umów o pracę. Jedna jest zawarta na 1/2 etatu za wynagrodzeniem zasadniczym w wysokości 1.500 zł, a druga na 1/3 etatu za wynagrodzeniem zasadniczym w kwocie 800 zł. Osoba ta zawarła dodatkowo z innym podmiotem niż własny pracodawca umowę zlecenia (umowy zlecenia nie wykonuje na rzecz własnego pracodawcy).

Z każdej z umów o pracę wynagrodzenie miesięczne jest niższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia, jednak łącznie oskładkowane wynagrodzenie z tytułu stosunku pracy wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę (co najmniej 1.850 zł). Dlatego też z tytułu wykonywania umowy zlecenia osoba ta opłaca obowiązkowo jedynie składkę na ubezpieczenie zdrowotne (ubezpieczeniom społecznym podlega na zasadzie dobrowolności).

W tym miejscu należy jeszcze wyjaśnić, kiedy podstawa wymiaru składek podlega przeliczeniu na okres miesiąca. Stosownego przeliczenia podstawy wymiaru składek na okres miesiąca dokonuje się, jeżeli z umowy o pracę wynika, że wynagrodzenie miesięczne otrzymywane z tytułu jej wykonywania jest równe co najmniej kwocie minimalnego wynagrodzenia odpowiedniego dla danego roku pracy. W związku z powyższym, przeliczeniu podlega podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu pozostawania w stosunku pracy niższa od minimalnego wynagrodzenia z powodu np.:

• przebywania przez część miesiąca na zasiłku chorobowym,
   
• rozpoczęcia pracy w trakcie miesiąca,
   
• niewypłacenia pracownikowi w danym miesiącu wynagrodzenia z powodu kłopotów finansowych pracodawcy.

Przeliczeniu nie podlega podstawa wymiaru składek, jeżeli umowa o pracę wykonywana jest w niepełnym wymiarze czasu pracy, za wynagrodzeniem ustalonym w wysokości niższej od minimalnego wynagrodzenia odpowiedniego dla danego roku pracy.

Pracownikowi w umowie o pracę określono wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości 1.850 zł. Pracownik choruje od 1 do 10 września 2016 r. W związku z tym we wrześniu 2016 r. uzyska wynagrodzenie podlegające oskładkowaniu niższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia. Pracownik dodatkowo w innym podmiocie niż własny pracodawca wykonuje umowę zlecenia.

Ponieważ we wrześniu br. - po przeliczeniu na okres miesiąca - jego podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy wyniesie co najmniej minimalne wynagrodzenie, z tytułu wykonywania umowy zlecenia osoba ta nadal opłaca obowiązkowo jedynie składkę zdrowotną.

Pracownik wykonuje kilka umów cywilnych

Pracownik, który wykonuje równocześnie kilka umów cywilnych zawartych z innym podmiotem niż własny pracodawca (nie wykonuje ich na rzecz własnego pracodawcy), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Natomiast z tytułu umów cywilnych obowiązek ubezpieczeń społecznych rozstrzyga się zgodnie z art. 9 ust. 1a i 2c ustawy o sus. Oznacza to, że umowy te stanowią tytuł do:

• dobrowolnych ubezpieczeń społecznych, gdy ze stosunku pracy osoba ta osiąga przychód podlegający oskładkowaniu w przeliczeniu na okres miesiąca w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia,
   
• obowiązkowych ubezpieczeń społecznych według kolejności ich powstawania, do czasu gdy łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z umowy o pracę i umów zlecenia osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia; wówczas następne umowy zlecenia nie stanowią tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Oczywiście z tytułu wszystkich wykonywanych umów obowiązkowa jest składka na ubezpieczenie zdrowotne.

Pracownik zatrudniony na 1/2 etatu za wynagrodzeniem w wysokości 1.100 zł dodatkowo wykonuje umowę zlecenia (zawartą na okres od 1 lipca do 31 października 2016 r.). Od 1 września 2016 r. wykonuje też kolejną umowę zlecenia (zawartą na okres do 31 października 2016 r.).

Ww. umowy cywilne pracownik zawarł z innymi podmiotami niż własny pracodawca (nie wykonuje ich też na rzecz własnego pracodawcy).

Wariant 1 - z pierwszej umowy zlecenia wynagrodzenie miesięczne wynosi 600 zł, a z drugiej 500 zł i są wypłacane w ostatnim dniu roboczym danego miesiąca.

Zatem z tytułu umów cywilnych podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu (dobrowolnie - ubezpieczeniu chorobowemu). Z obydwu tytułów obowiązkowe są składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Wariant 2 - z pierwszej umowy zlecenia wynagrodzenie miesięczne wynosi 800 zł, a z drugiej 500 zł i są wypłacane w ostatnim dniu roboczym danego miesiąca.

Zatem z tytułu umów cywilnych podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu przez cały okres wykonywania obydwu umów oraz
   
• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu (dobrowolnie - chorobowemu) z tytułu wykonywania pierwszej umowy zlecenia, natomiast z drugiej umowy ubezpieczenia emerytalno-rentowe są dobrowolne.