Przesłanki pozbawiające prawa do "opieki" nad dzieckiem

Rozwiedziony pracownik zwrócił się do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie 2 dni wolnych od pracy z tytułu opieki nad dzieckiem w wieku do 14 lat. Do pracodawcy dotarły informacje, że była żona pracownika przebywa z dzieckiem za granicą. Czy w takim przypadku pracodawca ma prawo żądać dokumentów potwierdzających, że wykorzysta on te dni zgodnie z ich przeznaczeniem?

NIE. Zgodnie z art. 188 K.p., zwolnienie od pracy przysługuje pracownikowi wychowującemu dziecko w wieku do 14 lat. Ustawodawca nie przyznał natomiast pracodawcy, który ma wątpliwości co do rzeczywistego wykorzystania przez pracownika udzielonego mu zwolnienia zgodnie z jego przeznaczeniem, prawa domagania się potwierdzających to dokumentów, innych niż wniosek o udzielenie wolnego.

Uprawnienie, o którym mowa w art. 188 K.p., uwarunkowane jest faktem wychowywania dziecka.

W ocenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej dotyczy to pracowników wychowujących dziecko w znaczeniu prawnym. Według art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej K.r.o.), dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską. Władza rodzicielska obejmuje całokształt spraw dziecka i pieczę nad jego osobą, zarząd jego majątkiem oraz jego reprezentowanie (por. uchwała SN z 9 czerwca 1976 r., sygn. akt III CZP 46/75, OSNC 1976/9/184). W myśl art. 58 § 1 K.r.o., w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem. Rozstrzygnięcie w wyroku rozwodowym w przedmiocie władzy rodzicielskiej jest obligatoryjne (por. wyrok SA w Białymstoku z 28 października 2010 r., sygn. akt I ACa 458/10, OSAB 2010/3/35-42).

Podkreśla się, że prawo do zwolnienia na dziecko ma tylko rodzic, któremu przysługuje władza rodzicielska. Konsekwentnie część autorów jest zdania, że jedyną przyczyną wyłączenia uprawnienia z art. 188 K.p. może być pozbawienie pracownika władzy rodzicielskiej, w związku z czym żadne inne sytuacje nie wyłączają jego prawa do zwolnienia na dziecko w wieku do 14 lat.

Samo posiadanie władzy rodzicielskiej nie oznacza jej wykonywania.

Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 10 listopada 2005 r. (sygn. akt II SA/Wa 1475/05): "(...) Wykonywanie władzy rodzicielskiej oznacza, że rodzic osobiście zajmuje się sprawami dziecka. Chodzi tu o wykonywanie wszystkich obowiązków, dzięki którym dziecko będzie wychowane w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój. (...)".

Biorąc pod uwagę powyższe rozstrzygnięcie, niektórzy autorzy podnoszą, że z omawianego zwolnienia może korzystać tylko rodzic, któremu przysługuje władza rodzicielska i który faktycznie uczestniczy w procesie wychowania dziecka. Należy jednak zwrócić uwagę, że udziału w tym procesie nie wyłącza automatycznie sam fakt niezamieszkiwania z dzieckiem. Pracownik nie ma ponadto obowiązku uzasadniać swojego wniosku o wolne na opiekę ani dokumentować potrzeby skorzystania z tego prawa. Dlatego też nie istnieje możliwość kwestionowania prawa do omawianego uprawnienia.