Podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika

Rozstrzygnięcie składkowe

Z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne pracowników wyłączono wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika, z wyłączeniem wynagrodzeń otrzymywanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych. Tak stanowi § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia składkowego.

Odrębnymi przepisami, do których odsyła § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia składkowego są w szczególności art. 103¹-103⁶ K.p.

Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą przysługują:

• urlop szkoleniowy,
   
• zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, aby punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą (art. 103¹ § 1 K.p.). Jak wskazał resort pracy w wyjaśnieniu pt. "Nowe zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników": "(...) przepisy Kodeksu pracy dotyczą przede wszystkim podnoszenia kwalifikacji zawodowych w ramach pracy aktualnie wykonywanej przez pracownika, ale również będą mogły mieć zastosowanie w przypadku, gdy planowany jest awans pracownika lub też pracodawca zamierza zaproponować mu inne warunki pracy, np. pracę na innym stanowisku, ze względu na zmianę profilu działalności firmy. (...) jak stanowi art. 102 Kodeksu pracy, kwalifikacje zawodowe pracowników, wymagane do wykonywania pracy określonego rodzaju lub na określonym stanowisku, są ustalane w przepisach wewnątrzzakładowych (np. w układzie zbiorowym pracy) lub w przepisach szczególnych. W związku z powyższym, to pracodawca - co do zasady - określa, jakich kwalifikacji zawodowych oczekuje od pracownika przy wykonywaniu pracy określonego rodzaju lub na danym stanowisku, co oznacza, że w pojęciu kwalifikacji zawodowych mogą zawierać się m.in. wymagania dotyczące posiadania wiedzy ogólnej przez pracownika. (...)".

Pracodawca może pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą, przyznać dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103³ K.p.). Jak wyjaśnił resort pracy: "(...) przepisy Kodeksu pracy nie definiują określenia »za zgodą pracodawcy«. Zatem, poprzez art. 300 K.p., w tej kwestii należy odwołać się do odpowiednich przepisów prawa cywilnego. Zgodnie z art. 60 Kodeksu cywilnego, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. (...) zgodę swą pracodawca uzewnętrznia w umowie szkoleniowej, bowiem co do zasady, jest obowiązany ją zawrzeć.

W przypadku, gdy nie ma obowiązku zawarcia umowy szkoleniowej, o wyrażeniu lub nie wyrażeniu zgody przez pracodawcę na podnoszenie przez pracownika kwalifikacji zawodowych - decydować będzie jego zachowanie wobec pracownika. W świetle art. 60 K.c. w związku z art. 300 K.p. - udzielenie pracownikowi przez pracodawcę świadczenia należnego pracownikom podnoszącym kwalifikacje zawodowe (np. udzielenie urlopu szkoleniowego) lub przyznanie świadczenia fakultatywnego (np. pokrycie opłat za przejazd), może być ocenione, jako faktyczne wyrażenie przez pracodawcę zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika. (...)

Decyzja pracodawcy w sprawie podnoszenia kwalifikacji zawodowych ma znaczenie nadrzędne i powinna poprzedzać korzystanie przez pracownika z obligatoryjnych świadczeń z tym związanych oraz ewentualne przyznanie mu przez pracodawcę świadczeń fakultatywnych. (...)

Zasadą powinno być zatem w pierwszej kolejności ustalenie, że pracownik ma podnosić kwalifikacje zawodowe, co w konsekwencji oznacza prawo pracownika do korzystania ze świadczeń gwarantowanych mu ustawowo oraz świadczeń fakultatywnych, jeżeli zostały one przyznane przez pracodawcę.

W praktyce pracodawca może wyrazić zgodę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika także w sytuacji, gdy pracownik uczący się we własnym zakresie ujawni to pracodawcy dopiero w trakcie nauki i wystąpi o zgodę pracodawcy. Po uzyskaniu takiej zgody, pracownik będzie kontynuował naukę, jako podnoszenie kwalifikacji zawodowych na podstawie nowych przepisów Kodeksu pracy, ze wszystkimi tego konsekwencjami, w postaci m.in. prawa do zwolnień z całości lub części dnia pracy na udział w obowiązkowych zajęciach, czy prawa do urlopu szkoleniowego.

Uprawnienia przewidziane w przepisach Kodeksu pracy nie będą jednak przysługiwały pracownikowi, który nie ujawnia pracodawcy faktu nauki, nie zwraca się o wyrażenie zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, natomiast występuje o udzielenie np. urlopu szkoleniowego na egzamin kończący studia wyższe. Warunkiem korzystania ze świadczeń gwarantowanych ustawowo jest bowiem zgoda pracodawcy na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika. (...)".

Zgodnie z art. 103⁶ K.p., pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na zasadach innych niż określone w art. 103¹-103⁵ K.p., mogą być przyznane:

• zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
   
• urlop bezpłatny

w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem.

Interpretacja indywidualna ZUS z 14 marca 2016 r., znak DI/100000/43/103/2016 w sprawie wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wartości świadczeń przyznanych w ramach programu outplacement przeznaczonego dla zwalnianych pracowników. Outplacement to system łagodnych zwolnień, powiązanych z programem wsparcia dla pracowników poprzez poradnictwo zawodowe i psychologiczne, szkolenia, a także pomoc w znalezieniu nowej pracy. Mając na uwadze powyższe, świadczenia uzyskane przez pracownika w ramach programu outplacement, jako świadczenia przyznane zgodnie z odrębnymi przepisami (zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) przez pracodawcę, na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika w ocenie Wnioskodawcy nie będą stanowić podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne. ZUS uznał stanowisko za nieprawidłowe. Jak czytamy w uzasadnieniu: "(...) Kwestie związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych lub wykształcenia ogólnego pracownika są uregulowane przepisami art. 103¹-103⁶ Kodeksu pracy i przywołany wyżej przepis rozporządzenia (§ 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia składkowego - przypis redakcji) znajduje wyłącznie zastosowanie do wartości świadczeń przeznaczonych na cele tam określone, a które zostały przyznane mocą wskazanych przepisów Kodeksu pracy.

Z (...) wniosku wynika, iż wartość świadczeń w ramach programu outplacement (...) zostanie przyznana na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika zgodnie z przepisami ustawy o promocji zatrudniania i instytucjach rynku pracy, nie zaś zgodnie z art. 103³ Kodeksu pracy.

Podkreślenia wymaga jednak fakt, iż ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudniania i instytucjach rynku pracy (...) dotyczy zadań państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej. Ustawa ta określa m.in. zasady udzielania pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia oraz pracodawcom w pozyskaniu pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach zawodowych.

Podkreślenia wymaga, iż czym innym jest zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności, która wpłynie na podniesienie kwalifikacji zawodowych pracowników niezbędnych do wykonywania obowiązków w pracy, a czym innym jest np. organizowanie szkoleń dla osób bezrobotnych lub poszukujących pracy.

W tym miejscu należy podkreślić, iż zgodnie z art. 103³ Kodeksu pracy pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie. Jednocześnie art. 103¹ ust. 1 Kodeksu pracy stanowi, iż przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą.

Zatem, w sytuacji, gdzie pracodawca zwalnianym pracownikom przyznaje świadczenia w ramach programu outplacement, na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika zgodnie z przepisami ustawy o promocji zatrudniania i instytucjach rynku pracy, zastosowania nie znajdzie § 2 ust. 1 pkt 29 rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. (...)".

Rozstrzygnięcie podatkowe

Wolna od podatku dochodowego jest wartość świadczeń przyznanych zgodnie z odrębnymi przepisami przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, z wyjątkiem wynagrodzeń otrzymywanych za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy oraz za czas urlopu szkoleniowego. Tak wynika z art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy o pdof.