Zatrudnienie pracowników w systemie równoważnym a praca w wolną sobotę

Zatrudniamy pracowników w podstawowym wariancie systemu równoważnego, w którym praca jest wykonywana wyłącznie w dniówkach 12-godzinnych. Niekiedy powierzamy im 12-godzinną pracę również w wolne soboty. Czy za tę dodatkową pracę należy udzielać innego dnia wolnego? Czy w związku z tym, że udzielony dzień wolny też miał być dniem pracy 12-godzinnej, wyczerpuje to nasze obowiązki?

Jeżeli soboty są w zakładzie dniami wolnymi od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, to pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi innego dnia wolnego. Rekompensuje on jedynie pracę w ramach normy dobowej.

Zgodnie z art. 129 § 1 K.p., czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, z zastrzeżeniem m.in. art. 135 K.p. regulującego system równoważnego czasu pracy. W tym systemie dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin na dobę. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.

W rozpatrywanym przypadku zasadą są 12-godzinne dniówki robocze, co w praktyce powoduje, że pracownik ma więcej dni wolnych niż wynika to z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Jednocześnie pracodawca ustanowił soboty dniami wolnymi od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, przez co przyjął na siebie obowiązek stosowania w razie pracy w tym dniu zasady zawartej w art. 151³ K.p. Stanowi on, że pracownikowi, który ze względu na akcję ratowniczą lub usuwanie awarii bądź szczególne potrzeby pracodawcy wykonywał pracę w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy udzielony do końca okresu rozliczeniowego, w terminie z nim uzgodnionym.

Jak podkreślił Główny Inspektorat Pracy w piśmie znak: GPP-249-4560-52/09/PE/RP, pracodawca nie ma prawa wyboru sposobu rekompensowania pracy w dniu wolnym, wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Ustawowo przewidzianą formą jest udzielenie innego dnia wolnego od pracy. Nieudzielenie dnia wolnego może być uznane za wykroczenie przeciwko prawom pracownika i jest zagrożone karą grzywny.

Dzień wolny udzielony za pracę w wolną sobotę rekompensuje jedynie pracę w ramach normy dobowej. W dniu pracy pozarozkładowej przekroczenia dobowe zawsze mają miejsce po wyczerpaniu normy dobowej, a nie przedłużonego wymiaru, gdyż taki przedłużony wymiar nie był na ten dzień planowany. Jak wyjaśniał GIP w powołanym piśmie, jeżeli polecenie pracy w dniu wolnym, wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, spowoduje również przekroczenie dobowej normy czasu pracy, wynagrodzenie pracownika za takie godziny powinno być powiększone o 50% dodatek. Można też tę pracę kompensować czasem wolnym na zasadach ogólnych, tj. na wniosek pracownika w proporcji 1:1, a na polecenie pracodawcy - 1:1,5. Obowiązku tego nie uchyla fakt, iż w udzielonym w zamian dniu wolnym pracownik, zgodnie z rozkładem, miał przepracować 12 godzin. Każda godzina przepracowana ponad normę dobową już z samej definicji stanowi przekroczenia dobowe, które należy kompensować na zasadach określonych w art. 151¹ i 151² K.p.

W przedstawionej sytuacji korzystne dla pracodawcy byłoby odstąpienie od sztywnego dnia wolnego z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, na rzecz elastycznego planowania takich dni. Wówczas nie w każdym przypadku pracy w sobotę wystąpi konieczność stosowania art. 151³ K.p. Możliwe też jest planowanie pracy w odstępach nawet miesięcznych (art. 129 § 3 K.p.), co sprzyja całkowitej eliminacji pracy w dniu wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.