Umorzenie płatnikowi przez ZUS składek ubezpieczeniowych

ZUS może umorzyć płatnikowi należności z tytułu składek (w całości lub w części) tylko w razie ich całkowitej nieściągalności. W przypadku osób opłacających składki na własne ubezpieczenia (np. przedsiębiorców) należności z tytułu składek mogą zostać umorzone, pomimo braku ich całkowitej nieściągalności, ale jedynie w uzasadnionych przypadkach. Oznacza to, że organ rentowy podejmujący rozstrzygnięcie ma możliwość umorzenia należności z tytułu składek, a nie prawny obowiązek ich umorzenia.

"(...) należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS tylko w przypadku stwierdzenia ich całkowitej nieściągalności (...).

Całkowita nieściągalność, o której mowa w tym przepisie (art. 28 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - przyp. red.) zachodzi, gdy:

• dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
   
• sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy (...) - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2016 r. poz. 2171 ze zm. - przyp. red.) (...);
   
• nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy (...) - Ordynacja podatkowa;
   
• nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
   
• wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
   
• nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym;
   
• naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
   
• jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Ponadto (...) należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności, jeżeli przemawia za tym ważny interes osoby zobowiązanej do ich opłacenia.

(...) ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

• gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
   
• poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
   
• przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

(...) Podkreślenia (...) wymaga, że proces podejmowania decyzji w sprawie umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ma charakter dwuetapowy. W pierwszym etapie organ administracji winien jednoznacznie ustalić, czy istnieje któraś z przesłanek umorzeniowych albo jednoznacznie wykluczyć jej istnienie. Dopiero po ustaleniu, że którakolwiek z przesłanek umorzeniowych istnieje organ administracji proceduje na etapie drugim - to jest na etapie uznania administracyjnego.

(...) stwierdzić należy, że samo zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej, nie przesądza automatycznie o wystąpieniu przesłanki całkowitej nieściągalności. W tych przypadkach bowiem, zasadniczo konieczne jest stwierdzenie przez organ rozpoznający wniosek o umorzenie należności, że brak jest jakiegokolwiek majątku, z którego można egzekwować należności.

(...) Jeżeli nie zaistniała żadna z okoliczności warunkujących umorzenie składek, to organ nie był uprawniony do procedowania w zakresie uznania administracyjnego. (...)".

(wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 9 marca 2017 r., sygn. akt I SA/Gl 1225/16)