Wypłata odprawy ekonomicznej po rozwiązaniu umowy w wyniku wypowiedzenia zmieniającego

Samorządowa instytucja kultury zatrudniająca powyżej 20 osób likwiduje jedno ze stanowisk. W związku z tym wypowiedziała warunki pracy zatrudnionemu na nim pracownikowi, proponując inne, które zostały odrzucone. Czy po rozwiązaniu się umowy nabędzie on prawo do odprawy?

Odprawa pieniężna związana z niezawinioną utratą pracy, zwana odprawą ekonomiczną przysługuje w okolicznościach wskazanych w ustawie o zwolnieniach grupowych. Przepisy tego aktu prawnego stosują pracodawcy zatrudniający co najmniej 20 pracowników w razie konieczności rozwiązania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (art. 1 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych). Nie obejmują one jedynie pracowników zatrudnionych na podstawie mianowania (art. 11 ustawy o zwolnieniach grupowych).

Ustawa o zwolnieniach grupowych rozróżnia przeprowadzanie zwolnień grupowych oraz tzw. indywidualnych. Pierwsze są dużo bardziej sformalizowane, nic jednak nie wskazuje, iż wystąpiły w opisanym przypadku, dlatego pomijamy ten wątek. Przyjmując, że zwolnienie ma charakter indywidualny, prawo do odprawy powstaje wówczas, gdy przyczyny rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem przez pracodawcę lub na mocy porozumienia stron leżą wyłącznie po stronie pracodawcy (art. 10 ust. 1 ustawy). W opisanej sytuacji celem pracodawcy nie było jednak rozwiązanie umowy, lecz przeniesienie pracownika do innej pracy, jak to ma niekiedy miejsce w razie likwidacji dotychczasowego stanowiska. Można tego dokonać w drodze wypowiedzenia warunków umowy, tzw. wypowiedzenia zmieniającego.

Uważa się je za dokonane, jeżeli pracownikowi zaproponowano na piśmie nowe warunki pracy. W razie gdy odmówi ich przyjęcia, umowa o pracę ulega rozwiązaniu z upływem dokonanego wypowiedzenia (art. 42 § 3 zd. 1 K.p.), aktywując niekiedy obowiązek wypłaty odprawy. Rozstrzyga o tym ustalenie czy pracownik przyczynił się do rozwiązania stosunku pracy. Jeśli nie, przysługuje mu odprawa ekonomiczna. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 6 stycznia 2009 r. (sygn. akt II PK 108/08): "(...) Jeżeli bowiem pracownikowi zaproponowano odpowiednią pracę, to odmowa jej przyjęcia może być w pewnym wypadku potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania stosunku pracy. Będzie tak wtedy, gdy z uwagi na interes pracownika i pracodawcy oraz rodzaj i charakter zaproponowanej mu pracy w zasadzie można oczekiwać, że pracownik powinien przyjąć zaoferowane mu nowe warunki. (...)". W razie ewentualnego sporu: "Ocena, czy odmowa przyjęcia nowych warunków pracy i płacy stanowi współprzyczynę rozwiązania stosunku pracy należy do sądu rozpoznającego sprawę i jest kwestią ustaleń faktycznych. Sąd dokonując takiej oceny powinien po pierwsze, wziąć pod uwagę interes pracownika i zakładu pracy. Po drugie, ocena ta powinna być zobiektywizowana, co oznacza, że sąd powinien rozważyć, czy w danych okolicznościach zaproponowane pracownikowi nowe warunki pracy są usprawiedliwione sytuacją pracodawcy i czy rozsądnie rzecz biorąc osoba znajdująca się w takiej sytuacji, jak zainteresowany pracownik, powinna tę ofertę przyjąć. (...)" (por. wyrok SN z 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt I PK 144/11).

Ośrodek kultury zreorganizował pracę działu likwidując jedno z trzech stanowisk w księgowości oraz rozdzielając jego zadania pomiędzy dwa pozostałe. W związku z tym, jednej z pracownic wręczono wypowiedzenie zmieniające, proponując pracę na dużo niższym stanowisku. Pracownica posiada wysokie kwalifikacje w zakresie dotychczasowej pracy, przez co uznała tę propozycję za szykanę i ją odrzuciła. Można przyjąć, że przyczyna rozwiązania stosunku pracy leży wyłącznie po stronie zakładu pracy, co skutkuje koniecznością wypłaty odprawy.

Uwaga! Pracownik ma czas na podjęcie decyzji w sprawie przyjęcia lub odrzucenia warunków zaproponowanych w wypowiedzeniu zmieniającym do upływu połowy okresu tego wypowiedzenia. Jego ewentualne milczenie oznacza zgodę, przy czym pismo pracodawcy wypowiadające warunki pracy lub płacy powinno zawierać pouczenie w tej sprawie. W razie braku takiego pouczenia, pracownik może złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków do końca okresu wypowiedzenia (art. 42 § 3 zd. 2-3 K.p.).