Podstawa wymiaru składek pracownika wykonującego umowy cywilne u własnego pracodawcy

Umowa zlecenia (także umowa o dzieło) zawarta z własnym pracodawcą lub wykonywana na rzecz własnego pracodawcy uważana jest, dla celów ubezpieczeń w ZUS, za umowę o pracę. Dlatego też stanowi tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych wszystkich ryzyk i ubezpieczenia zdrowotnego. Pracodawca nie dokonuje dodatkowego zgłoszenia takiego pracownika do ubezpieczeń. W podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne uwzględnia łączny przychód z umów o pracę i zlecenia (art. 18 ust. 1a i art. 20 ust. 1 ustawy o sus) i od tej kwoty rozlicza składki, wykazując je w jednym bloku raportu ZUS RCA, z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 X X. Z kolei podstawę wymiaru składki zdrowotnej ustala od łącznego przychodu z obydwu umów, po pomniejszeniu o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracownika, z tym że składkę zdrowotną oblicza odrębnie i po zsumowaniu wpisuje łącznie we wskazanym wyżej raporcie.

W przypadku gdy umowa zlecenia (także o dzieło) jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy, musi on posiadać informację o wysokości przychodu z tej umowy i jego wypłacie przez podmiot zewnętrzny. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 18 października 2011 r. (sygn. akt III UK 22/11, OSNP 2012/21-22/266): "(...) nie można kwalifikować jako naruszenia konstytucyjnych gwarancji w zakresie ochrony danych osobowych oraz obrazy dóbr osobistych sytuacji zasięgania wiedzy o przychodach pracownika dla realizacji ustawowych obowiązków podmiotu zwracającego się o takie informacje (w tym przypadku - obowiązków płatnika składek, określonych w przepisach ustawy systemowej).

(...) pracodawca ma prawo domagania się tego rodzaju informacji przede wszystkim od samego pracownika w ramach trójstronnego stosunku ubezpieczeń społecznych łączącego ubezpieczonego, płatnika składek oraz organ rentowy. Funkcjonowanie tego stosunku wiąże się między innymi ze spełnieniem przez płatnika nałożonych nań przez ustawodawcę zadań w zakresie obliczania i opłacania składek na obowiązkowe ubezpieczenia pracownika, także pracownika, o jakim mowa w art. 8 ust. 2a u.s.u.s. (...)".

Uwaga! W dniu 13 maja 2021 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone wnioski Prezydenta Konfederacji Lewiatan oraz Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej dotyczące nadania statusu płatnika składek pracodawcy, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z osobą trzecią. Wnioskodawcy wnosili o zbadanie zgodności art. 8 ust. 2a in fine ustawy o sus w brzmieniu "lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy" z przepisami Konstytucji RP oraz w zakresie, w jakim nakłada na pracodawcę obowiązki płatnika z art. 22 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny nie zgodził się z argumentami wnioskodawców. W wyroku z 13 maja 2021 r. (sygn. akt K 15/16) orzekł, że: "Art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (...), w części obejmującej zwrot »lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy«, jest zgodny z zasadą poprawnej legislacji wywodzoną z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. (...)".

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że: "(...) kwestionowany przepis jest jasny i precyzyjny w stopniu umożliwiającym adresatom tego przepisu odtworzenie zakresu swojego zobowiązania. (...)

Trybunał, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, potwierdził również, że istotą zakwestionowanej regulacji jest ochrona praw pracowniczych i uniemożliwienie pracodawcom obchodzenia przepisów prawa przez przekazywanie pracowników innej firmie, która zawierałaby z nimi umowę zlecenia (objętą zwolnieniem ze składki) albo umowę o dzieło (nieobjętą obowiązkiem ubezpieczenia), w ramach których pracownik wykonywałby na rzecz pracodawcy takie same obowiązki, jakie były przedmiotem umowy o pracę. (...) Trybunał zwrócił uwagę, że pracodawca nie jest pozbawiony wpływu na to, komu faktycznie powierzy wykonanie zawartej umowy cywilnoprawnej, a co za tym idzie, czy będzie podlegał obowiązkom z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Trybunał zauważył ponadto, że kwestia spójności systemu prawa w kontekście braku możliwości uzyskania niezbędnych do wykonania przez pracodawców obowiązków składkowych informacji w związku z zawarciem przez pracowników umów cywilnoprawnych z podmiotami trzecimi była już przedmiotem orzeczeń Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, z których wynika, że pracodawca ma prawo domagania się informacji, w zakresie wysokości przychodu pracownika z tytułu umowy cywilnoprawnej zawartej przez tego pracownika z innym podmiotem dla celów ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, przede wszystkim od samego pracownika w ramach trójstronnego stosunku ubezpieczeń społecznych łączącego ubezpieczonego, płatnika składek oraz organ rentowy. Ten stosunek jest bowiem związany m.in. z realizacją przez płatnika nałożonych na niego przez ustawodawcę zadań w zakresie obliczania i opłacania składek na obowiązkowe ubezpieczenia pracownika, w tym także pracownika, o którym mowa w art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Pogląd ten Trybunał podzielił także w niniejszej sprawie, uznając powyższe zarzuty za nieuzasadnione. (...)".

Zadań, które nakłada na płatnika składek ustawa o sus nie można jednak przekładać na obowiązki płatnika wynikające z ustawy o pdof. Dla celów podatkowych umowa o pracę i umowa zlecenia stanowią odrębne źródła przychodów (art. 10 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o pdof). W związku z tym, że pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia z umowy zlecenia, zaliczkę na podatek dochodowy pobiera tylko od przychodów ze stosunku pracy na zasadach określonych w art. 32 ustawy o pdof. Przy ustalaniu tej zaliczki ma prawo odliczyć faktycznie pobrane ze środków pracownika składki (w tym naliczone od przychodu z umowy zlecenia), czyli odpowiednio od dochodu - składki na ubezpieczenia społeczne, a od podatku - składkę zdrowotną (w wysokości nieprzekraczającej 7,75% podstawy wymiaru). Tak też wyjaśnił Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji indywidualnej z 11 października 2012 r., nr IBPBII/1/415-654/12/AŻ.