Podstawa wymiaru zasiłków

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego (także opiekuńczego i macierzyńskiego) dla zleceniobiorcy stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy (art. 48 ustawy zasiłkowej). Jeżeli ubezpieczenie trwa krócej niż 12 miesięcy, podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętny miesięczny przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia. Za przychód, o którym mowa, uważa się kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe zleceniobiorcy, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe (art. 3 pkt 4 ustawy zasiłkowej).

Jeśli zleceniobiorca otrzymuje wynagrodzenie za dany miesiąc w miesiącu kolejnym, a niezdolność do pracy powstała po upływie pełnego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia, to do wyliczenia podstawy wymiaru zasiłku przyjmuje się przychód ubezpieczonego za miesiące kalendarzowe poprzedzające miesiąc, w którym powstała ta niezdolność. Nie ma tu znaczenia, kiedy ubezpieczony otrzymał wynagrodzenie za dany miesiąc. Istotna jest natomiast kwota przychodu za poszczególne miesiące, z których podstawa wymiaru zasiłku jest ustalana. Takich wyjaśnień udzielił ZUS 10 sierpnia 2018 r. w odpowiedzi na pytanie naszego Wydawnictwa.

Zleceniobiorca wykonuje umowę zlecenia od 1 czerwca 2021 r. i z tego tytułu podlega ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu, i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Wcześniej do końca maja 2021 r. był zatrudniony na umowę o pracę w innej firmie. Wynagrodzenie za wykonane w danym miesiącu usługi otrzymuje 5. dnia następnego miesiąca.

Na początku lipca 2021 r. przez kilka dni chorował. Podstawę wymiaru przysługującego mu zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie za czerwiec 2021 r. (pomniejszone o 13,71%), pomimo iż jego wypłata nastąpiła w miesiącu następnym, tj. 5 lipca 2021 r.

Uwaga! Przy obliczaniu zasiłku z ubezpieczenia wypadkowego przychód zleceniobiorcy pomniejsza się o 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie wypadkowe bez względu na to, czy zleceniobiorca przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, czy też nie.

W przypadku gdy w okresie 12 miesięcy kalendarzowych (lub pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia) poprzedzających niezdolność do pracy przychód zleceniobiorcy uległ zmniejszeniu wskutek niewykonywania zlecenia w okresie:

• pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego lub świadczenia rehabilitacyjnego albo
• odbywania ćwiczeń wojskowych,

to przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku wyłącza się przychód za miesiące, w których zleceniobiorca (wyłącznie z ww. przyczyn) wykonywał zlecenie przez mniej niż połowę miesiąca. Przychód za miesiące, w których zlecenie było wykonywane przez co najmniej połowę miesiąca, przyjmuje się w kwocie faktycznej (bez uzupełnienia).

Jeżeli w miesiącach, za które przychód uwzględnia się w podstawie wymiaru zasiłku, zleceniobiorca nie wykonywał umowy z innych przyczyn niż wymienione wyżej (np. z powodu choroby, za którą nie nabył prawa do zasiłku), przychód za te miesiące przyjmuje się w kwocie faktycznej, bez uzupełniania, także gdy umowa była wykonywana przez mniej niż połowę miesiąca.

Zleceniobiorca wykonuje umowę zlecenia od 1 marca 2021 r. i z tego tytułu podlega ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu, oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. W kwietniu i maju 2021 r. chorował przez kilka dni. Niezdolność do pracy przypadała w okresie wyczekiwania, zatem nie nabył prawa do zasiłku chorobowego za dni choroby trwającej w tych miesiącach.

Ponownie zleceniobiorca zachorował pod koniec czerwca 2021 r. i otrzymał zwolnienie lekarskie na okres od 28 czerwca do 4 lipca 2021 r. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres od marca do maja 2021 r., w tym za kwiecień i maj 2021 r. w kwocie faktycznie uzyskanej (za te 2 miesiące przychód uległ zmniejszeniu z innej przyczyny niż na skutek niewykonywania umowy z powodu pobierania zasiłku chorobowego).

Zleceniobiorca podlega ubezpieczeniu chorobowemu od 3 lutego 2021 r. Okres 90 dni ubezpieczenia chorobowego upłynął 3 maja 2021 r. Zleceniobiorca chorował przez 16 dni marca 2021 r., za które nie nabył prawa do zasiłku (nie była też ustalana podstawa wymiaru), a następnie w okresie od 25 do 30 czerwca 2021 r. (6 dni).

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego za 6 dni czerwca 2021 r. stanowiła przeciętna miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, tj. od marca do maja 2021 r. W okresie tym zleceniobiorca uzyskał przychód:

Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego wyniosła 3.207,11 zł (9.621,33 zł : 3 m-ce). Zasiłek chorobowy za 6 dni czerwca 2021 r. wyniósł 513,12 zł, zgodnie z wyliczeniem: 3.207,11 zł : 30 = 106,90 zł; 106,90 zł x 80% = 85,52 zł (stawka dzienna), 85,52 zł x 6 dni = 513,12 zł.

Zleceniobiorca wykonuje umowę zlecenia zawartą na okres od 1 czerwca do 31 grudnia 2021 r., za wynagrodzeniem określonym miesięcznie na kwotę 4.000 zł. Z tego tytułu podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu, nie wniósł o dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

W dniu 8 czerwca 2021 r. uległ wypadkowi przy wykonywaniu umowy. Zleceniobiorca nabył prawo do zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego od pierwszego dnia niezdolności do pracy, tj. od 8 do 30 czerwca 2021 r. (23 dni).

Podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętny miesięczny przychód za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, tj. za czerwiec 2021 r., czyli 4.000 zł, a po pomniejszeniu o finansowane przez niego składki na ubezpieczenia społeczne 3.451,60 zł.

Zleceniobiorca otrzymał zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego w wysokości 2.646,15 zł, zgodnie z wyliczeniem: 3.451,60 zł : 30 = 115,05 zł; 115,05 zł x 100% = 115,05 zł (stawka dzienna); 115,05 zł x 23 dni = 2.646,15 zł.

Jak już wspomnieliśmy, przychód z umowy zlecenia uzyskany za część miesiąca (co najmniej połowę) z powodu pobierania świadczeń chorobowych lub odbywania ćwiczeń wojskowych, nie podlega uzupełnieniu przed jego wliczeniem do podstawy. Przyjmuje się do niej kwotę faktycznie uzyskaną. Dla celów zasiłkowych podlega on uzupełnieniu wyłącznie, gdy niezdolność do pracy powstanie przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, a okres tego ubezpieczenia rozpoczął się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu - art. 49 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Zleceniobiorca musi oczywiście legitymować się wymaganym okresem wyczekiwania, czyli łącznie 90 dniami ubezpieczenia chorobowego (nieprzerwanego lub z przerwą nieprzekraczającą 30 dni). Wówczas do obliczenia podstawy wymiaru zasiłku przyjmuje się przychód ubezpieczonego za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, po uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty, od której zostałaby opłacona składka na ubezpieczenie chorobowe, gdyby ubezpieczony podlegał temu ubezpieczeniu przez pełny miesiąc kalendarzowy. Przychód podlega uzupełnieniu także za dni niezdolności do pracy, za które przysługuje zasiłek, przypadające w miesiącu kalendarzowym, w którym powstała niezdolność do pracy. Kwota uzupełnionego przychodu nie może przekraczać kwoty 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, po pomniejszeniu o kwotę odpowiadającą 13,71%.

Jeżeli niezdolność do pracy powstała w drugim miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego i trwa nieprzerwanie cały miesiąc, a pierwszy miesiąc ubezpieczenia jest niepełnym kalendarzowym miesiącem, przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku uwzględnia się podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pierwszy kalendarzowy miesiąc ubezpieczenia chorobowego.

Miesiąc, w którym przed datą objęcia ubezpieczeniem przypada sobota lub dzień ustawowo wolny od pracy traktuje się jako niepełny kalendarzowy miesiąc ubezpieczenia.

Umowa zlecenia została zawarta na okres od 1 czerwca do 30 listopada 2021 r. Z tego tytułu zleceniobiorca podlega ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu, oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Przychód w umowie określono na kwotę 4.900 zł miesięcznie. Wcześniej przez kilka lat - do 21 maja 2021 r. - był on zatrudniony na podstawie umowy o pracę.

Zleceniobiorca chorował od 23 do 27 czerwca 2021 r. (5 dni). Za okres choroby nabył prawo do zasiłku chorobowego. Podstawę jego wymiaru stanowił "uzupełniony" przychód za czerwiec 2021 r. w wysokości 4.228,21 zł (4.900 zł - 671,79 zł).

Zasiłek chorobowy za 5 dni czerwca 2021 r. wyniósł 563,75 zł, tj. 4.228,21 zł : 30 = 140,94 zł; 140,94 zł x 80% = 112,75 zł (stawka dzienna); 112,75 zł x 5 dni = 563,75 zł.

W sytuacji gdy niezdolność do pracy powstanie przed upływem pełnego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku dla zleceniobiorcy nieposiadającego wcześniejszego okresu ubezpieczenia (lub przerwa w tym ubezpieczeniu przekracza 30 dni), który nabył prawo do tego świadczenia (np. zasiłku opiekuńczego) stanowi:

• kwota przychodu określona w umowie, przypadająca za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, o ile odpłatność za wykonanie zlecenia określono w umowie kwotowo,
• kwota przeciętnego miesięcznego przychodu innych ubezpieczonych, z którymi płatnik składek zawarł takie same lub podobne umowy za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku - jeśli odpłatność za wykonanie zlecenia określono w umowie w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie.

Natomiast gdy ubezpieczony nabył prawo do zasiłku w pierwszym miesiącu ubezpieczenia, a u płatnika składek nie ma innych ubezpieczonych, których przeciętny miesięczny przychód można przyjąć do ustalenia podstawy jego wymiaru, stanowi ją przychód faktycznie osiągnięty przez zleceniobiorcę (po pomniejszeniu o 13,71%). Przychód ten może być niewysoki, ponieważ zostanie uzyskany tylko za czas faktycznego wykonywania umowy w tym miesiącu.

W sytuacji gdy po wykorzystaniu 182-dniowego okresu płatności zasiłku chorobowego (270-dniowego, w razie choroby przypadającej na okres ciąży lub spowodowanej gruźlicą) zleceniobiorcy zostanie przyznane świadczenie rehabilitacyjne (zarówno z ubezpieczenia chorobowego, jak i wypadkowego), to podstawę jego wymiaru stanowi kwota przyjęta jako podstawa wymiaru zasiłku chorobowego wypłacanego przed przyznaniem świadczenia. Z tym że kwota ta podlega waloryzacji według zasad określonych w art. 19 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Zatem gdy pierwszy dzień przyznanego świadczenia rehabilitacyjnego przypada w kwartale, w którym wskaźnik wzrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłaszanego dla celów emerytalnych przekroczył 100%, kwotę stanowiącą podstawę wymiaru zasiłku chorobowego waloryzuje się o ustalony procent waloryzacji.

Zleceniobiorca wyczerpał okres płatności zasiłku chorobowego (tj. 182 dni) z dniem 5 lipca 2021 r. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowiła kwota 3.537,89 zł.

Od 6 lipca 2021 r. ZUS przyznał zleceniobiorcy prawo do świadczenia rehabilitacyjnego na okres 6 miesięcy. Ponieważ pierwszy dzień świadczenia rehabilitacyjnego przypada w III kwartale 2021 r., w którym wskaźnik wzrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przekroczył 100% (wyniósł 109,9%), podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przyjęta dla celów wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego podlega waloryzacji i wynosi 3.888,14 zł (3.537,89 zł x 109,9%).

Podstawa wymiaru zasiłków, gdy umowa zlecenia została zawarta z własnym pracodawcą

Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z własnym pracodawcą, dla celów ubezpieczeń społecznych jest uważana za pracownika. Przychód uzyskany z tytułu tej umowy sumuje się z przychodem ze stosunku pracy i od całości odprowadza składki na ubezpieczenia społeczne (w tym ubezpieczenie chorobowe). Na ten temat piszemy w dziale III, str. 26-27.

Za czas choroby pracownik nabywa najpierw prawo do wynagrodzenia chorobowego, o którym mowa w art. 92 K.p. (tj. odpowiednio za pierwsze 33 lub 14 dni choroby), a dopiero po wykorzystaniu tego okresu wypłaca się zasiłek chorobowy.

Do ustalenia podstawy wymiaru wynagrodzenia chorobowego i zasiłków (dalej świadczeń) przyjmuje się przeciętne miesięczne wynagrodzenie uzyskane przez pracownika za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy (odpowiednio za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia) - art. 36 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej. Za wynagrodzenie, o którym mowa, uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe (art. 3 pkt 3 ustawy zasiłkowej).

Jeśli więc w miesiącach poprzedzających niezdolność do pracy pracownik uzyskał również wynagrodzenie z umowy zlecenia, to uwzględnia się je w tej podstawie po zsumowaniu z wynagrodzeniem za pracę (w kwocie faktycznie uzyskanej, nawet gdy wynagrodzenie za pracę podlega uzupełnieniu).

Do wynagrodzenia uzyskanego z tytułu umowy zlecenia zawartej z własnym pracownikiem ma bowiem zastosowanie art. 41 ust. 2 ustawy zasiłkowej, w myśl którego składniki wynagrodzenia przysługujące tylko do określonego terminu, nie są uwzględniane przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń należnych za okres po tym terminie.

Jeśli z pracownikiem zawierane są kolejne umowy zlecenia, pomiędzy którymi nie występują przerwy (lub przerwy przypadają na dni ustawowo wolne od pracy albo gdy umowy zawierane są na nakładające się okresy), to wynagrodzenie wypłacone z tytułu umów następujących "po sobie" sumuje się tak, jakby to była jedna umowa. Jeżeli jednak umowy zlecenia są zawierane z przerwami, to do podstawy wymiaru świadczeń wlicza się tylko wynagrodzenie z tytułu umowy zawartej w miesiącu (miesiącach) poprzedzającym powstanie niezdolności do pracy i trwającej w okresie tej niezdolności (dla której ustalana jest podstawa wymiaru).

Pracodawca zawarł z własnym pracownikiem umowy zlecenia na następujące okresy:

• od 1 marca do 30 kwietnia 2021 r.,
• od 1 maja do 30 czerwca 2021 r.,
• od 1 lipca do 31 sierpnia 2021 r.

Pracownik choruje od 5 lipca do 8 sierpnia 2021 r.

Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres od lipca 2020 r. do czerwca 2021 r. Wynagrodzenie wypłacone z umowy o pracę za okres od marca do czerwca 2021 r. zostało zsumowane z wynagrodzeniem uzyskanym z umów zlecenia otrzymanym przez pracownika za te miesiące.

Pracodawca zawierał z własnym pracownikiem umowy zlecenia na okresy miesięczne, tj. na luty, marzec i kwiecień 2021 r. Następnie po przerwie zawarł umowy na czerwiec i lipiec 2021 r. Pracownik choruje w okresie od 7 lipca do 2 sierpnia 2021 r. (27 dni).

Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego za okres niezdolności do pracy trwającej:

• od 7 do 31 lipca 2021 r. stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres od lipca 2020 r. do czerwca 2021 r. wraz z wynagrodzeniem z tytułu umowy zlecenia uzyskanym za czerwiec 2021 r. (po przerwie pomiędzy umowami zlecenia),
• od 1 do 2 sierpnia 2021 r. stanowi wynagrodzenie za ww. okres, ale bez uwzględniania w nim wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia.

Pracodawca zawarł z własnym pracownikiem umowy zlecenia na okres od 1 maja do 13 czerwca oraz od 19 czerwca do 31 lipca 2021 r. Pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby od 28 do 30 czerwca 2021 r.

Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie uzyskane tylko z tytułu umowy o pracę, za okres od czerwca 2020 r. do maja 2021 r. Wynagrodzenia uzyskanego z tytułu wykonywania umów zlecenia nie można uwzględnić w podstawie wymiaru, ponieważ pierwsza umowa zakończyła się przed powstaniem niezdolności do pracy, a przerwa pomiędzy umowami przypadała na inne dni niż ustawowo wolne od pracy. Ponadto druga umowa zlecenia - trwająca w okresie choroby - została zawarta (po przerwie) w tym samym miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy.