Data wejścia w życie zmiany regulaminu Funduszu

Zmiana rodzajów działalności socjalnej oraz świadczeń socjalnych (usunięcie niektórych, dodanie innych, modyfikacja warunków oraz zasad przyznawania i wypłaty) wymaga uzgodnień ze stroną związkową lub pracowniczą. Ustawa o Funduszu nie wskazuje jednak zasad postępowania w tej sprawie, więc do stron uzgadniających zmianę regulaminu Funduszu należą również takie ustalenia. One też określają termin wejścia w życie zmiany, przy czym mogą zdecydować, że zacznie ona obowiązywać od konkretnej daty po jej przyjęciu, od dnia podpisania lub ogłoszenia modyfikacji albo z mocą wsteczną.

Zgodnie z art. 3 K.c. ustawa może mieć moc wsteczną, jeżeli tak wynika z jej brzmienia lub celu. Pojęcie "ustawa" należy przy tym interpretować szeroko, odnosząc je do każdego przepisu prawnego. To pogląd wyrażony w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z 25 marca 1997 r. (sygn. akt III CZP 126/96, OSNC 1997/8/97) oraz w doktrynie (por. Kodeks cywilny. Komentarz, red. prof. dr hab. Konrad Osajda, dr Witold Borysiak, C.H. Beck 2024, kom. do art. 3). W uzasadnieniu wyroku z 30 listopada 2022 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu (sygn. akt I ACa 952/20) uznał, że nie ma jednak podstaw do rozciągania tego pojęcia, również w drodze analogii, na wewnątrzkorporacyjne akty regulujące działalność osób prawnych lub innych podmiotów, którym ustawodawca przyznał zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych (statuty, uchwały, regulaminy itp.).

Nadanie mocy wstecznej zmianie regulaminu Funduszu może być uzasadnione np. zapisaną w nim procedurą określającą zmiany jego postanowień. Zasadniczo taki zapis powinien być korzystny dla osób uprawnionych do świadczeń z Funduszu. Ma to związek z generalnymi zasadami niedziałania prawa wstecz (łac. lex retro non agit) oraz ochrony praw nabytych, których źródło stanowi art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Ich celem jest pewność i zaufanie do prawa. Dzięki nim adresaci norm prawnych (tu osoby uprawnione do świadczeń z Funduszu) mogą oczekiwać, że regulacja prawna (tu regulamin Funduszu) nie zostanie zmieniona na ich niekorzyść w sposób arbitralny i zaskakujący, odbierając albo ograniczając ich prawa podmiotowe (por. m.in. wyroki TK: z 27 lipca 2021 r., sygn. akt K 10/18, OTK-A 2021/64, z 4 listopada 2015 r., sygn. akt K 1/14, OTK-A 2015/10/163 i z 12 czerwca 2006 r., sygn. akt K 38/05, OTK-A 2006/6/63).

Ochrona praw nabytych nie oznacza ich nienaruszalności i nie wyklucza wprowadzenia regulacji mniej korzystnych. Tak wynika ze stanowiska orzecznictwa konstytucyjnego (por. m.in. wyroki TK: z 16 czerwca 2021 r., sygn. akt P 10/20, OTK-A 2021/40 i z 7 lutego 2006 r., sygn. akt SK 45/04, OTK-A 2006/2/15), do którego odnoszą się sądy powszechne. W uzasadnieniu wyroku z 13 marca 2013 r. (sygn. akt III AUa 1012/12) Sąd Apelacyjny w Gdańsku stwierdził, że: "(...) Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że odstąpienie od zasady ochrony praw nabytych jest dopuszczalne, jeżeli przemawiają za tym inne zasady, normy lub wartości konstytucyjne. Zasada ochrony praw nabytych chroni wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne. Istnieją dziedziny życia i sytuacje, w których uprawniony musi liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać zmian regulacji prawnych, w tym również zmian, które znoszą lub ograniczają dotychczas zagwarantowane prawa podmiotowe. (...)". Podobnie wypowiedział się m.in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z 21 lutego 2017 r. (sygn. akt II GSK 3116/15) i z 24 stycznia 2019 r. (sygn. akt II OSK 464/17) oraz Sąd Okręgowy w Gliwicach w wyroku z 22 stycznia 2020 r. (sygn. akt VIII U 1055/19).