Emeryci i renciści - byli pracownicy

Ustawa o Funduszu nie definiuje pojęcia emeryta - byłego pracownika. Tę lukę wypełnił Sąd Najwyższy. Najpierw w uchwale z 15 listopada 1991 r. (sygn. akt I PZP 56/91, OSNC 1992/4/63) uznał, że emeryt - były pracownik:

• jest osobą uprawnioną do korzystania ze świadczeń socjalnych u ostatniego pracodawcy, u którego był zatrudniony bezpośrednio przed przejściem na emeryturę, niezależnie od tego, czy było to przejście pierwsze czy ponowne,
• ma prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych u dwóch pracodawców, jeżeli jednocześnie odszedł od nich na emeryturę,
• nie może wybierać pracodawcy zapewniającego mu świadczenia socjalne,
• który podjął pracę staje się znowu pracownikiem i z tego tytułu przysługują mu świadczenia socjalne u nowego pracodawcy, gdyż status pracowniczy jest mocniejszy od emerytalnego.

Następnie w uchwale z 21 lutego 2024 r. (sygn. akt III PZP 3/23) Sąd Najwyższy stwierdził, że: "(...) emeryt, który uprzednio przeszedł na emeryturę i podjął zatrudnienie u innego pracodawcy, gdzie otrzymuje wynagrodzenie w wysokości nie powodującej zawieszenia wypłaty emerytury, jest »emerytem-byłym pracownikiem« w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy (o Funduszu - przyp. red.) (...)". Należy przy tym podkreślić, że stan faktyczny w tej uchwale dotyczył emeryta - byłego nauczyciela placówki, na którego odprowadza się odpis podstawowy (art. 53 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela - Dz. U. z 2024 r. poz. 986 z późn. zm., dalej ustawy KN). Na innych emerytów - byłych pracowników można (nie trzeba) jedynie zwiększyć odpis podstawowy o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (art. 5 ust. 5 ustawy o Funduszu).

Interpretacja zawarta w uchwale SN z 21 lutego 2024 r. umożliwia emerytowi - byłemu pracownikowi korzystanie w tym samym czasie z Funduszu u dwóch pracodawców pod warunkiem wnoszenia na niego odpisów podstawowych i niezawieszenia emerytury. Zatem w przypadku emerytów - byłych pracowników innych niż nauczyciele, pierwszą ze wskazanych przesłanek można rozumieć jako wpłaty zwiększające odpis podstawowy. Tym samym ich nietransferowanie na rachunek Funduszu, zgodnie z postanowieniami regulaminowymi, zwalnia pracodawcę z przyznawania świadczeń emerytowi - byłemu pracownikowi, który nawiązał stosunek pracy z innym pracodawcą po przejściu na emeryturę, mimo że uzyskiwane wynagrodzenie nie wywołało zawieszenia świadczenia emerytalnego. Ewentualny spór w tej sprawie między pracodawcą a emerytem - byłym pracownikiem definitywnie rozstrzyga sąd.

Jeżeli emeryt podejmie zatrudnienie u pracodawcy nietworzącego Fundusz, zachowuje prawo do korzystania z Funduszu u ostatniego ze swoich pracodawców, który prowadzi Fundusz. To utrwalone stanowisko przypomniał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 21 lutego 2024 r. Jednocześnie podkreślił, że kryterium socjalne i dopuszczalne regulaminowe kryteria pozasocjalne eliminują zagrożenie, że pracujący emeryt będzie korzystał ze środków Funduszu w sposób nieuprawniony.

Uwaga! W piśmie z 23 września 2010 r. (znak SPS-023-16975/10) Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej pokreśliło, że: "(...) Obowiązujące przepisy zarówno w zakresie tworzenia, jak i wydatkowania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych zapewniają możliwość sprawowania przez pracodawcę opieki socjalnej nad byłymi pracownikami - emerytami i rencistami - według takich samych zasad, jakie dotyczą pracowników. (...)." Kryteria przyznawania niektórych świadczeń socjalnych mogą jednak wykluczyć tę grupę z możliwości ich otrzymania - patrz część III.