Kryterium dochodowe

Świadczenia socjalne nie mogą być - co do zasady - przyznawane po równo, lecz ich wysokość powinna być różnicowana. Ustalanie ich wysokości może się odbywać np. według kryterium dochodowego (por. m.in. wyroki SN: z 20 sierpnia 2001 r., sygn. akt I PKN 579/00, OSNP 2003/14/331 i z 20 czerwca 2012 r., sygn. akt I UK 140/12, OSNP 2013/13-14/160 oraz wyrok SO w Łodzi z 16 grudnia 2021 r., sygn. akt VIII U 1040/20 i wyrok SA w Szczecinie z 25 kwietnia 2017 r., sygn. akt III AUa 431/16).

Najczęściej stosowaną postacią kryterium dochodowego jest dochód na członka rodziny osoby uprawnionej, co jest zgodne z wykładnią niektórych sądów i ZUS (por. m.in. wyrok SA w Białymstoku z 7 marca 2017 r., sygn. akt III AUa 801/16 i wyrok SN z 8 stycznia 2014 r., sygn. akt I UK 202/13). Jednak art. 8 ust. 1 ustawy o Funduszu wymaga oceny sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do świadczeń z Funduszu, a nie jej rodziny (por. powoływany wcześniej wyrok SN z 18 lutego 2016 r.). W związku z tym druga linia orzecznicza odbiera kryterium dochodowemu na członka rodziny pozycję jedynego słusznego czynnika oceniającego sytuację materialną osoby uprawnionej. Według niej:

• wnioskowanie przeciwne byłoby niedopuszczalną prawnie nadinterpretacją przepisów ustawy o Funduszu i wydawanych na jej podstawie aktów prawa wewnątrzzakładowego (por. powołany wcześniej wyrok SA w Szczecinie z 8 października 2015 r., sygn. akt III AUa 997/14),
• kryterium dochodowe na członka rodziny nie wynika z prawa, lecz zostało wyinterpretowane ze zbitki przymiotników: życiowy, rodzinny i materialny (por. wyrok SN z 18 lutego 2016 r., wyrok SA w Łodzi z 22 czerwca 2018 r., sygn. akt III AUa 1121/17),
• to kryterium jest wprawdzie obiektywnie czytelnym i miarodajnym sposobem oceny zasadności ubiegania się o świadczenia z Funduszu, lecz nie jedynym (por. wyrok SN z 6 lutego 2008 r., sygn. akt II PK 156/07, OSNP 2009/7-8/96 i wyrok SA w Poznaniu z 3 listopada 2022 r., sygn. akt III AUa 378/21),
• wynagrodzenie brutto pracownika wystarczająco różnicuje świadczenia z Funduszu (por. wyrok SN z 7 maja 2013 r., sygn. akt I PK 296/12).

Biorąc pod uwagę ten sposób interpretacji, regulamin Funduszu może określać kryterium dochodowe w inny sposób niż dochód na członka rodziny (por. kom. do art. 8 w Komentarzu Chruściela). Mogą to więc być np. dochody uzyskiwane przez osobę uprawnioną (zwłaszcza pracownika):

• wyłącznie u pracodawcy (w konkretnym okresie zapisanym w regulaminie Funduszu), albo - z różnych źródeł, bądź też
• w przeliczeniu na członka rodziny.

Kryterium dochodowe może prowadzić do ograniczenia dostępu do danego świadczenia socjalnego (np. pożyczek mieszkaniowych) wyłącznie do niektórych grup osób uprawnionych (np. dla pracowników). O prawidłowości postanowień regulaminowych w jego zakresie wiążąco rozstrzyga sąd rozpatrujący spór w tej sprawie.

Uwaga! Świadczenia wypłacone z pominięciem kryterium socjalnego nie mogą być oceniane w sensie prawnym jako świadczenia socjalne, a jeżeli są, to nie mogą korzystać z uprawnień przyznanych tym świadczeniom przez system ubezpieczeń społecznych. Gdy wszyscy pracownicy otrzymają bony towarowe o jednakowej wartości, to należy je klasyfikować jako świadczenie dodatkowe pracodawcy, które stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (por. wyrok SN z 16 września 2009 r., sygn. akt I UK 121/09, OSNP 2011/9-10/133).