Wykorzystywanie podstawowego urlopu macierzyńskiego

Podstawowym urlopem z tytułu rodzicielstwa, przysługującym pracownikom zatrudnionym w ramach stosunku pracy, jest urlop macierzyński. Z uwagi na przeznaczenie tego urlopu, pewna jego pula powinna zostać wykorzystana przez matkę dziecka, a rezygnacja z niego jest możliwa pod określonymi warunkami.

Wymiary urlopu

Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Jak wskazano w art. 180 § 1 K.p., pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:

• 20 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka,
• 31 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga dzieci,
• 33 tygodni - w przypadku urodzenia trojga dzieci,
• 35 tygodni - w przypadku urodzenia czworga dzieci,
• 37 tygodni - w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.

Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego. W celu skorzystania z urlopu przed porodem musi ona złożyć wniosek w tej sprawie, który powinien zawierać:

• imię i nazwisko pracownicy,
• wskazanie daty, od której ma być udzielona część urlopu macierzyńskiego.

Do wniosku należy dołączyć kopię zaświadczenia lekarskiego wystawionego na zwykłym druku, określającego przewidywaną datę porodu. Powyższe wynika z § 2 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. z 2025 r. poz. 322), zwanego rozporządzeniem w sprawie uprawnień rodzicielskich.

Rezygnacja i przejęcie urlopu

Rezygnacja z urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka na rzecz pracownika - ojca wychowującego dziecko generalnie może nastąpić dopiero po wykorzystaniu przez nią po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego (art. 180 § 4 K.p.). Jedynie w przypadku, gdy pracownica - matka dziecka legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, może zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu, pod warunkiem że pozostałą część urlopu wykorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko albo pracownik - inny członek najbliższej rodziny (art. 180 § 6 K.p.). Ponadto opiekę nad dzieckiem, po rezygnacji z urlopu macierzyńskiego przez pracownicę, może przejąć:

• ubezpieczony - ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową, przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego - pod warunkiem, że matka dziecka wykorzystała po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego,
• ubezpieczony - ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową albo ubezpieczony - inny członek najbliższej rodziny, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową, przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego - pod warunkiem, że pracownica legitymująca się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji wykorzystała po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego.

Przepisy Kodeksu pracy nie definiują pojęcia członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 180 § 6 K.p. i odsyłają w tym zakresie do ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2023 r. poz. 2780 ze zm.). Opierając się na przepisach tej ustawy, w tym odpowiednim stosowaniu jej art. 32 ust. 2, za najbliższego członka rodziny (obok ojca dziecka) należy uznać również m.in. ojczyma, macochę, teściów, dziadków i rodzeństwo.

Pracownica, która po wykorzystaniu obligatoryjnej części urlopu macierzyńskiego chce zrezygnować z tego urlopu, musi złożyć wniosek, w postaci papierowej lub elektronicznej, w sprawie rezygnacji w terminie nie późniejszym niż na 7 dni przed przystąpieniem do pracy (art. 180 § 8 K.p.). Wówczas pracownik - ojciec dziecka lub pracownik - inny członek najbliższej rodziny powinien złożyć wniosek w sprawie udzielenia mu tego urlopu na co najmniej 14 dni przed jego planowanym rozpoczęciem.

Do wniosków w sprawie rezygnacji i w sprawie udzielenia urlopu macierzyńskiego należy dołączyć dokumenty wskazane w § 3-5 rozporządzenia w sprawie uprawnień rodzicielskich.