Udzielenie urlopu macierzyńskiego rodzicom biologicznym i adopcyjnym

Niedługo pracownica, przebywająca aktualnie na zwolnieniu lekarskim w związku z ciążą, urodzi dziecko. Czy przed planowanym porodem powinna złożyć pracodawcy wniosek o udzielenie jej urlopu macierzyńskiego? Jakie zasady obowiązują przy udzielaniu urlopu macierzyńskiego pracownikom, którzy adoptowali dziecko?

Urodzenie dziecka przez pracownicę w trakcie trwania stosunku pracy wiąże się automatycznie z udzieleniem jej urlopu macierzyńskiego.

Zgodnie z art. 180 § 1 K.p. pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze uzależnionym od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Uprawienie to nie ma charakteru fakultatywnego, lecz przysługuje z mocy prawa i nie wymaga złożenia wniosku w tej sprawie. Potwierdza to rozporządzenie w sprawie uprawnień rodzicielskich, które nie przewiduje wniosku o urlop macierzyński. Wyjątkiem jest sytuacja, w której pracownica występuje o urlop przed porodem na podstawie art. 180 § 2 K.p. (maksymalnie o 6 tygodni urlopu). W takim przypadku konieczny jest wniosek zainteresowanej oraz kopia zaświadczenia lekarskiego wystawionego na zwykłym druku, określającego przewidywaną datę porodu (§ 2 rozporządzenia).

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego ma takie samo przeznaczenie i sposób wykorzystania jak klasyczny urlop macierzyński. Różnica polega na tym, że uprawnionymi do tego urlopu są rodzice adopcyjni, tj. osoby, które:

• przyjęły dziecko (dzieci) na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (dzieci) lub
• przyjęły dziecko (dzieci) na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.

W przypadku urlopu macierzyńskiego pierwszą jego część obowiązkowo wykorzystuje matka i tylko w sytuacjach wyjątkowych może ją przejąć ojciec dziecka bądź inny członek najbliższej rodziny. W przypadku urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, od pierwszego dnia jego udzielenia prawo do niego mają oboje rodzice adopcyjni lub zastępczy. Korzystają z tego prawa według własnego wyboru, co wynika z brzmienia art. 183 § 1 K.p. Sposób określenia adresata przywołanego przepisu ("pracownik", a nie jak w odniesieniu do obligatoryjnej części urlopu macierzyńskiego "pracownica") pozwala bowiem uznać, że omawiane uprawnienie przysługuje obojgu rodzicom adopcyjnym na równych prawach, od początku jego udzielenia. Na podstawie odesłania zawartego w art. 183 § 2 K.p., w pewnych sytuacjach z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego może skorzystać także inny członek najbliższej rodziny.

Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze określonym w art. 183 § 1 i § 2 K.p. (analogicznym do wymiarów określonych w art. 180 § 1 K.p.). Może go wykorzystać nie dłużej niż:

• do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia - w przypadku pracownika, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej,
• do ukończenia przez dziecko 14. roku życia - w przypadku pracownika, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.

Jak wynika z art. 183 § 3 K.p., pracownik, który:

• w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) przyjął na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10. roku życia, oraz
• pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie w wieku do 14. roku życia i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka,

ma prawo do 9 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Regulacja ta dotyczy sytuacji, gdy dziecko przyjęte na wychowanie jest w takim wieku, że w czasie urlopu ukończyłoby odpowiednio: 7., 10. lub 14. rok życia.

Do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące urlopu macierzyńskiego w zakresie m.in. podziału urlopu między opiekunów, czy przejmowania urlopu w przypadku legitymowania się przez jednego z opiekunów orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, jego zgonu lub porzucenia przez niego dziecka (art. 183 § 2 K.p.).