Pojęcie i sposób obliczania normalnego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe

W uzasadnieniu wyroku z 22 czerwca 2011 r. (sygn. akt II PK 3/11, OSNP 2012/15-16/191) Sąd Najwyższy uznał, że normalne wynagrodzenie za pracę w nadgodzinach (art. 151¹ § 1 K.p.) jest pojęciem szerszym, niż przysługujący za tę pracę dodatek. Normalne wynagrodzenie to wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie w zwykłych warunkach i terminach wypłat. Obejmuje ono zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia, jeżeli pracownik ma do nich prawo zgodnie z obowiązującymi w zakładzie pracy przepisami o wynagradzaniu. Do normalnego wynagrodzenia wlicza się dodatki funkcyjne, stażowe, przysługujące za pracę szkodliwą dla zdrowia, jeśli są one wypłacane pracownikowi regularnie i w stałej wysokości. Podobnie w przypadku premii, jeśli mają one charakter stały i nie zostały uzależnione od uzyskania konkretnych osiągnięć w pracy, nieobjętych zadaniami wykonywanymi w godzinach nadliczbowych. Sąd Najwyższy potwierdził tym samym tezę uchwały z 3 czerwca 1986 r. (sygn. akt I PRN 40/86, OSNC 1987/9/40), zgodnie z którą normalne wynagrodzenie za pracę obejmuje nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, ale również inne stałe składniki płacy, przysługujące pracownikowi na podstawie obowiązujących w zakładzie przepisów.

Tłumacz zatrudniony w jednostce wojskowej zlokalizowanej poza granicami państwa otrzymywał miesięczne wynagrodzenie w wysokości wynagrodzenia minimalnego (2.800 zł), a przepisy przyznawały mu jednocześnie prawo do dwóch stałych dodatków. Pierwszy przysługiwał mu w stałej stawce miesięcznej (4.550 zł) z tytułu wykonywania zadań poza granicami kraju, drugi, określony w stawce dziennej (123,30 zł) przysługiwał w związku z tym, że miało to miejsce w rejonie działań wojennych. Oba świadczenia przysługiwały w stałej wysokości i były wypłacane za każdy dzień pracy poza granicami państwa oraz dodatkowo w strefie konfliktu. Świadczenia te są więc normalnym wynagrodzeniem tłumacza i wejdą do obliczania normalnego wynagrodzenia za nadgodziny.

Jeśli w lutym 2021 r. tłumacz przepracował 20 nadgodzin dobowych, obliczając normalne wynagrodzenie za tę pracę, należy zsumować 2.800 zł wynagrodzenia zasadniczego, 4.550 zł dodatku zagranicznego i 2.466 zł dodatku wojennego należnego za luty (20 dni x 123,30 zł), uzyskując kwotę 9.816 zł. Następnie podzielić ją przez wymiar czasu pracy przypadający do przepracowania w lutym (4 tyg. x 40 godz. = 160 godz.), uzyskując stawkę godzinową normalnego wynagrodzenia w wysokości 61,35 zł, po czym wypłacić ją za każdą nadgodzinę uzupełniając o wymagany dodatek.

Normalne wynagrodzenie za nadgodziny jest jedynym składnikiem, do którego pracownik zachowuje prawo w przypadku rekompensaty przekroczeń czasem wolnym. Jeżeli udzielenie czasu wolnego następuje na wniosek pracownika, pracownik nie nabywa za czas wolny prawa do wynagrodzenia. Jeśli następuje to bez wniosku pracownika, forma rekompensaty nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za pełen miesięczny wymiar czasu pracy. W efekcie odbierając czas wolny za nadgodziny w proporcji 1:1,5 z wyłącznej inicjatywy pracodawcy, pracownik zachowuje prawo do pełnej miesięcznej pensji pomimo niedopracowania wymiaru. Zasadniczo jednak powinno być to zrekompensowane wypłatą normalnego wynagrodzenia za te nadgodziny, za które pracownik odbiera czas wolny. Wniosek, który po raz pierwszy pojawił się w wyroku z 9 lutego 2010 r. (sygn. akt I PK 157/09, OSNP 2011/15-16/200) Sąd Najwyższy potwierdził w wyroku z 22 czerwca 2011 r. (sygn. akt II PK 3/11, OSNP 2012/15-16/191) uznając, że jeśli pracownik wykonywał pracę w nadgodzinach, należy mu się za nią wynagrodzenie za czas przepracowany ponad obowiązujące normy, a nie za czas wolny od pracy.

Kucharz zatrudniony na promie ma w umowie o pracę zapisane, że za pracę poza granicami kraju otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 2.800 euro, a w Polsce płacę minimalną. W ostatnim kwartale 2020 r. pracownik wypracował poza granicami Polski 300 nadgodzin, z których część zrekompensowano wypłatą normalnego wynagrodzenia i dodatku, a za pozostałe udzielono czasu wolnego na wniosek pracownika, już po powrocie do kraju. W okresie odbierania czasu wolnego pracodawca wypłacał podwładnemu jedynie wynagrodzenie zasadnicze równe płacy minimalnej uznając, że skoro przebywa na terenie Polski, nie nabywa prawa do wyższego wynagrodzenia w euro.

Działanie pracodawcy nie jest prawidłowe, gdyż w okresie odbioru czasu wolnego pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za nadgodziny, które zostały wypracowane poza granicami kraju, w okresie wynagradzania wyższą stawką. Skoro zaś podczas wykonywania nadliczbowej pracy podwładny przebywał poza granicami RP i nabywał prawo do ponad czterokrotnie wyższego wynagrodzenia, wypłacanie mu w okresie odbioru czasu wolnego wynagrodzenia minimalnego stanowi wykroczenie, gdyż jest bezpodstawne (art. 282 § 1 pkt 1 K.p.).

Normalne wynagrodzenie obejmuje tylko te świadczenia, które są wypłacane pracownikom stale i systematycznie. W świadczeniu tym nie uwzględnia się więc premii uzależnionej od efektów pracy, jeśli jej uruchomienie było uzależnione od uprzedniego przeprowadzenia miesięcznej oceny pracy pracowników, a świadczenie nie było wypłacane od kilku miesięcy z uwagi na ujemne wyniki finansowe kontraktu. Taka ruchoma część wynagrodzenia uzależniona od efektywności pracy nie może być wliczona do normalnego wynagrodzenia za nadgodziny, gdyż nie ma stałego charakteru. Wniosek ten płynie z postanowienia Sądu Najwyższego z 15 lutego 2012 r. (sygn. akt I PK 156/11), w którym przypomniał on, że normalne wynagrodzenie za nadgodziny obejmuje tylko te premie, które mają stały charakter i nie zostały uzależnione od uzyskania konkretnych osiągnięć w pracy.