Zapomoga

Najpopularniejszą formą pomocy finansowej jest zapomoga. Z uwagi na brak definicji tego pojęcia, przyjmuje się, że jest to jednorazowe świadczenie pieniężne mające na celu wsparcie finansowe osoby, która z ważnych przyczyn znalazła się przejściowo i niespodziewanie w trudnej sytuacji materialnej lub materialno-życiowej (por. słowniki języka polskiego oraz interpretacje podatkowe, m.in. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 2 sierpnia 2024 r., znak 0115-KDIT2.4011.289.2024.2.MM oraz wyrok SA w Poznaniu z 19 stycznia 2024 r., sygn. akt III AUa 997/22). To doraźna pomoc udzielana w razie wystąpienia indywidualnego zdarzenia losowego, klęski żywiołowej, długotrwałej choroby i śmierci (art. 21 ust. 1 pkt 26 lit. a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz. U. z 2024 r. poz. 226 z późn. zm., dalej ustawy o pdof).

Zdarzeniem losowym są wszystkie nagłe i niespodziewane zdarzenia wywołane przyczynami zewnętrznymi, których nie można przewidzieć, są niezależne od człowieka (nawet przy zachowaniu należytej staranności) i pociągają za sobą przemijające, usuwalne skutki lub następstwa nieodwracalne (por. m.in. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 9 listopada 2023 r., znak 0114-KDIP3-1.4011.821.2023.2.AC). Klęska żywiołowa oznacza katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem (art. 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej - Dz. U. z 2017 r. poz. 1897 z późn. zm.). Z kolei długotrwałą chorobą jest każda choroba przewlekła, nieuleczalna, wrodzona - o długotrwałym przebiegu (trwająca miesiące lub lata) i konieczności leczenia w sposób stały lub przez długi okres (por. m.in. interpretacje indywidualne Dyrektora KIS: z 4 września 2019 r., znak 0115-KDIT2-2.4011.267.2019.1.BK i z 11 maja 2023 r., znak 0114-KDIP3-2.4011.305.2023.2.MR).

Na gruncie ustawy o Funduszu zapomoga ma charakter jednorazowy i incydentalny (por. Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Komentarz, dr Tomasz Niedziński, C.H. Beck 2011, komentarz do art. 2). Takich cech nie posiada zapomoga zwykła, wypłacana co miesiąc na podstawie oświadczenia o dochodach rodziny za poprzedni rok kalendarzowy. Tym samym nie może być zaliczana do świadczeń socjalnych (por. m.in. wyroki SA w Poznaniu: z 4 kwietnia 2023 r., sygn. akt III AUa 456/21 i z 7 lutego 2023 r., sygn. akt III AUa 284/21).

Według Słownika języka polskiego PWN, "jednorazowy" oznacza "raz jeden dany lub uczyniony" oraz "mogący być użyty jeden raz". Jednorazowość należałoby więc rozumieć jako wypłatę zapomogi raz, a nie wiele razy. Jednak okoliczności danego przypadku nie wykluczają udzielania zapomogi przez określony okres (np. kilka miesięcy) w zależności od potrzeb osoby uprawnionej i możliwości finansowych Funduszu (por. wyrok SA w Szczecinie z 8 października 2015 r., sygn. akt III AUa 997/14). Decyzja o okresowości zapomogi lub jej wypłacie więcej niż jeden raz bez zachowania stałej częstotliwości należy do pracodawcy jako administratora środków Funduszu. Musi on przy tym przestrzegać przepisów ustawowych i wewnątrzzakładowych (zwłaszcza kryterium socjalnego), ponieważ administrowanie nie oznacza swobodnego dysponowania (art. 10 ustawy o Funduszu oraz wyroki: WSA we Wrocławiu z 18 września 2009 r., sygn. akt I SA/Wr 1109/09 oraz SN z 20 sierpnia 2001 r., sygn. akt I PKN 579/00, OSNP 2003/14/331).

Co do możliwości przyznawania zapomogi z Funduszu w innych okolicznościach niż wskazane wyżej (np. z tytułu urodzenia dziecka, ślubu pracownika czy pokrycia całości lub części kosztów pogrzebu członka rodziny osoby uprawnionej), są dwa stanowiska. Jedno zakłada, że taka pomoc może mieć charakter socjalny, lecz nie jest zapomogą (por. kom. do art. 2 ustawy o Funduszu w komentarzu Chruściela). Z kolei drugie przewiduje możliwość udzielania zapomóg również na inne wydatki (por. m.in. orzeczenie GKO z 26 lutego 2018 r., sygn. akt BDF1.4800.99.2017 i wyrok SA w Szczecinie z 10 lipca 2015 r., sygn. akt III AUa 874/14).

Uwaga! W postanowieniach regulaminu Funduszu odnośnie zapomóg zapisuje się zwykle: kryteria ich przyznawania, częstotliwość udzielania, maksymalne kwoty - patrz również część IV pkt 1.